Kristien Bonneure: Stilte geeft een boost

Ook in hartje Brussel, in Muntpunt, kan je stilte ervaren. Genereus van Kristien Bonneure (& Citizenne & Waerbeke) om op dinsdag 3 juni aan de voorstelling van haar boek een stille dag met o.a. initiaties tai chi en een stille lunch te laten voorafgaan: “Overal kan je de motor wat trager laten draaien.”

Iedereen die Kristien Bonneure als VRT-radionieuwslezeres heeft meegemaakt, kan haar stem nog oproepen. Dat stelden we vast tijdens de lectuur van haar boek Stil leven. Een stem voor rust en ruimte in drukke tijden dat deze week verschijnt. Een niet-geagiteerde stem, maar wel bezorgd.

Verwacht geen nachtkastboeddhisme, het boek is wel erg informatief over het wezen van geluid en de rol van stilte. Deze reporter is er voor u overal geweest: de anechoïsche of echovrije kamer, onthaastpaden en stilteretraites, sacrale ruimtes, een klasje mediterende pubers. Ze luisterde naar de architect, bioloog, klinisch psycholoog, psychiater, zenboeddhist, nieuwe kluizenaar en manager. En ze brieft ons over stilteatlassen en geluidskaarten (Warandepark = lawaaierig), akoestische ratings voor restaurants, de la van de hobo, maskerings- en antigeluid, de diepste klank van het universum, het geluidsspoor dat wij achterlaten.

Bonneure vult onze boekenlijstjes en online tussendoortjes aan met onder andere Leer ons stil te zitten (Tim Parks), Stilte als antwoord (Sara Maitland), De smaak van stilte. Hoe ik bij mezelf ben gaan wonen (Bieke Vandekerckhove), The Unwanted Sound of Everything We Want: A Book About Noise (Garret Keizer), soundscapes van Gordon Hemptom, www.startdestilte.be of www.stadsverlichting.nu waarop je huiskamers kan vinden om samen te mediteren.

Fans van Bonneures blog zullen blij zijn dat ze af en toe zelf tussen de regels opduikt. Bladblazers, waarom toch? Terwijl grootmoeder al bewees dat hark en bezem even doelmatig zijn. Even wat misverstanden bij elkaar harken.

Reed u echt de Havenlaan op en af om de weeën op te wekken? Kasseien noemt u extreem luid, terwijl luisterkunstenaar Stijn Dickel (Aifoon) ons uitnodigt om (tijdelijk) geluid eens onbevangen toe te laten. Kan het geen muziekje van de stad zijn?
Bonneure: “Ja, we hebben echt heen en weer gereden, niet dat het gedaver veel geholpen heeft. De Havenlaan is best wel aantrekkelijk als industrieel landschap. Die kasseien zijn inderdaad luid, maar anderzijds kunnen auto’s er niet al te snel op rijden. En in de buurt wordt er nu een nieuw park aangelegd. Dus ja, kasseien brengen stadsmuziek voort. Gelukkig wonen er niet veel mensen aan die Havenlaan.”

Waar in Brussel is het nog stil?
Bonneure: “Echt stil is het nergens, maar dat hoeft ook niet. Het gaat mij om geluidsluwte, rust en ruimte in de stad. Eigenlijk ben ik blij met elke boom en elke bank. Een oude favoriet is de begraafplaats aan de Dieweg in Ukkel, waar je de ruis van de stad voelt zakken als je de paden afdaalt. En ‘t Moeraske in Schaarbeek, een strookje bos langs de spoorlijn, godbetert. Het bos achter de VRT in Schaarbeek, een vroeger militair oefenterrein met veel heuvels en tunnels, is mijn dagelijkse stilterefuge. Als de VRT een nieuw gebouw neerzet, wordt dat bos wellicht voor een groot deel verkaveld... Ook kerken zijn een soort arken waar je kunt schuilen voor te veel lawaai, maar dat kan evengoed in de grote hal in Bozar, de leesruimte op de begane grond van Muntpunt, of de rotonde in de Ravensteingalerij.”

Je fysiek of innerlijk afzonderen lijkt op het eerste gezicht met jezelf bezig zijn, terwijl uit uw boek blijkt dat stilte juist heel verbindend werkt. Hoe kan dat?
Bonneure: “Als ik de akoestische stilte opzoek, dan doe ik dat om in de soep van geluiden weer de verschillen te horen en te appreciëren, en hetzelfde geldt eigenlijk voor de verhoudingen die ik met andere mensen heb. Precies door even los te komen van het sociale weefsel, krijg ik zicht op de waarde ervan. Ik ervaar dan een grote verbondenheid met alle mensen, met de hele natuur. Ik hoorde het bij veel andere stiltezoekers en -makers die ik voor mijn boek heb gesproken: er was niemand die dit ziet als persoonlijk escapisme. Zelfs de zuster in het slotklooster ontvangt af en toe bezoekers.
Die verbindende stilte gebeurt vaker dan je zou denken. De momenten voor het orkest begint te spelen, of als er een pauze valt in een gesprek en niemand de behoefte voelt om die vol te lullen. Heerlijk.”

Meditatie, mindfulness, stilteretraite worden soms nog geassocieerd met sektes, esoterie, mumbo jumbo. Of men beweert er geen nood aan te hebben: kan je zen geboren worden?
Bonneure: “Het is juist het tegendeel van zweverig, het is aards en nuchter. Je hebt weer aandacht voor de geluiden van de wereld en die in jezelf. Wat mij betreft, dient stilte misschien wel een spiritueel doel, in die zin dat ik iets van de bezieling ervaar die er in de luide wereld van elke dag niet meer is. Maar ik heb geen religieus doel, anderen natuurlijk wel, zoals de karmelietes die ik interviewde.”
“Er zijn uiteraard de gelukzalige gelijkmoedigen, en diegenen die zich altijd zullen laten opjagen. Het mooie is wel, dat je kunt leren en veranderen, door een paar simpele technieken. Probeer het gewoon eens uit.”

‘Jezelf tegenkomen’ is een zin die veel mediterenden in de mond nemen, maar wat wordt daar precies mee bedoeld, en wat is de waarde daarvan?
Bonneure: “Dat klinkt alsof je dan schrikt van de vreemde vogel die je zelf zou zijn. Het klopt wel dat je een beter zicht krijgt op wie je bent als je alle maskerende lawaai en gezelschap wegneemt. Dan ben je als het ware naakt. Voor mij is dat vaak een mooi, bijna helend moment. Maar als je bijvoorbeeld niet goed in je vel zit, dan kan een dagenlange stille retraite heel confronterend zijn. Dan kun je eventuele knopen niet meer negeren. Dat kan heilzaam zijn, maar dan liefst onder begeleiding. De meeste organisaties en personen die retraites organiseren, houden eerst een intakegesprek. Ik heb al mensen weten vertrekken van een retraite, omdat ze de stilte niet aankonden.”

We vinden geen rust meer omdat we constant onze ervaringen delen via Facebook, Twitter, sms, maar verdacht veel schrijvers en journalisten trekken zich terug, ook uit taal, om er achteraf prachtig proza over te schrijven, wat is het verschil? The whole thing was verbal from the start, besluit Tim Parks.
Bonneure: “Dat is een heel moeilijke kwestie. Ik ben zelf een taalwerker, ik schrijf voor mijn job. Tot in mijn dromen raak ik verstrikt in zinnen. Als ik me terugtrek in stilte, dan wil ik die woordenstroom, dat mentale lawaai, wat dempen. Maar dezelfde Tim Parks zegt dat taal een taai virus is, en dat is het ook.
Maar als je vraagt ‘wat stilte is’ en ‘wat stilte doet’, dan heb ik altijd het gevoel dat ik maar wat stamel. Daarvoor schieten woorden tekort. Het is paradoxaal om over stilte te praten en te schrijven. Zoals mijn yogaleraar zegt: ‘De vinger die naar de maan wijst is niet de maan’.”

Veel mensen hebben moeite om zich te concentreren in een landschapskantoor, of hebben buren die tuinieren verwarren met motorisch tekeergaan: wat kunnen we daaraan doen?
Bonneure: “Ik ben ook geen held om lawaaimakers aan te spreken. Op de trein verkas ik naar elders. Misschien moet ik eens een cursus bemiddelend spreken volgen. Wat lawaai op het werk betreft, heb ik goede hoop. Een architecte die ik interviewde, zei het onomwonden: het landschapskantoor is achterhaald. Ik ben zelf onder meer wegens de lawaaioverlast vertrokken op de nieuwsdienst, maar de VRT plant een nieuw gebouw. En de antwoorden van een rondvraag naar creatieve ideeën zijn alvast bemoedigend: stille werkcellen, groene eilanden, als het maar geen bureaulandschappen zijn. Stilte leeft.”

“Van groot belang voor de ervaring van stilte is de ruimtelijke ordening. Als we niet meer op de toppen van onze tenen moeten lopen, dan zal dat ook een gunstig effect hebben op burn-outklachten, depressie, zelfmoord. Op straat, op het werk of op school: overal kan je de motor wat trager laten draaien en mensen rust, stilte en ademruimte bieden.”