Para raakt gevoelige snaar

Negen jaar na de première van hun langlopende internationale theaterhit Missie beginnen auteur David Van Reybrouck, acteur Bruno Vanden Broecke en regisseur Raven Ruëll aan een nieuwe tour of duty. De drie elitesoldaten slagen er met Para in om uit de puinhoop van de Belgische interventie in Somalië een knap theaterstuk te slepen, dat de vergelijking met Missie misschien net niet helemaal doorstaat.

Drieduizend Belgische militairen maakten in 1992 en ’93 deel uit van de UNOSOM-vredesmacht in Somalië. De missie zou een jaar later overschaduwd worden door de dood van tien paracommando’s tijdens de interventie in Rwanda, maar David Van Reybrouck was niet vergeten hoe ook Somalië voor veel betrokkenen een nachtmerrie was geworden. Humo publiceerde destijds een reeks artikels met ophefmakende foto’s van Belgische militairen die op een volwassen Somaliër urineerden en een kind bij wijze van grap boven een vuurtje hielden. Van Reybrouck geeft de militairen voor het eerst een stem. Waar de schrijver zich voor Missie baseerde op interviews die hij afnam van Belgische missionarissen, schreef hij zijn monoloog nu op basis van getuigenissen van para’s die zelf ook niet ongeschonden uit UNOSOM kwamen.

Vooraf leek het misschien onkies of flauw om Para te vergelijken met - laat staan af te meten aan - Missie. Maar de gelijkenissen tussen de twee stukken beperken zich niet tot de namen van de makers, de totstandkoming van de tekst, of het aantal lettergrepen in de titel. Het personage van Vanden Broecke - paracommando Nico Staelens van het 3de Para uit Tielen - houdt net als de Witte pater in Missie een lezing die hem direct contact geeft met het publiek. Het verschil met de pater is dat de para sneller praat. Hij heeft dit relaas honderden keren door zijn hoofd laten malen en zet het nu uiteen in een stevig marstempo en met een fikse dosis soldatenhumor die de vertwijfeling op een afstand moet houden. Met het perspectief van de dader koos Van Reybrouck voor een standpunt dat zich het minst makkelijk leent tot identificatie. Maar bij elk stukje informatie en elke openhartigheid waarop het tijdens dit staaltje doorleefd docu-theater wordt vergast, ziet het publiek zich gedirigeerd tot meer medeleven of zelfs medeplichtigheid.

De makers nemen andermaal hun tijd om de kroongetuige gedurende langer dan twee mediatieke soundbytes het woord te laten, en de tekst krijgt van regisseur Raven Ruëll - meester in de beperking - opnieuw alle ruimte. Net als in Missie, zij het iets minder uitgepuurd, verschijnen de beelden en vanitas-symbolen pas op het einde, als de woorden hun militaire precisie en eenduidigheid beginnen te verliezen. Nochtans biedt Para ook voordien al voldoende stof tot nadenken - over de verleiding van sexy wapentuig, over de nefaste aspecten van de militaire opleiding, over idealisme, sluipend cynisme, racisme, en over de zin en onzin van het geopolitieke spel dat zich afspeelt boven het hoofd van de kleine soldaat, die op zijn beurt niet meer wordt begrepen door het thuisfront. Vooral de terloopse dooddoeners van de paracommando verbergen vaak een onnoemelijke tragiek. Elke uitlating appelleert ergens aan, geen enkele is zo banaal als ze eventueel lijkt. Tijdens de première zaten ook enkele para’s in de zaal, en het illustreert zondermeer de kracht van het theater dat leden van een bataljon dat destijds publiekelijk werd uitgekotst, nu op een applaus konden rekenen.

In het huidige Twitter-en-Trumpklimaat van revanchisme en repressie, wilde Van Reybrouck weten hoe mensen die met goede bedoelingen aan een hachelijke onderneming beginnen, gaandeweg kunnen ontsporen. Misschien is die kwestie niet pertinent genoeg. Van Viëtnam tot Abu Ghraib: recente voorbeelden van soldaten bij wie de stoppen doorslaan, zijn legio. En de vraag in welke mate naast de slachtoffers ook de daders van geweldsdelicten op aandacht, begrip en tegemoetkoming mogen rekenen, is gelukkig nog regelmatig het voorwerp van het maatschappelijk debat. Het is de vraag of Para daar genoeg aan toevoegt om evenals het verhaal van de Belgische pater internationaal te kunnen verrassen.

Missie was - in onze herinnering althans, misschien spelen gewijzigde verwachtingen ook een rol - iets meer allesomvattend, en op een onverwachte manier emotioneel en louterend. Toch ontdek je als toehoorder opnieuw dat het volledige verhaal van een medemens - hoe die zich ook tot je leefwereld en wereldbeeld verhoudt - je even verplicht tot het opschorten van je oordeel, waardoor je even niet meer in kampen bent opgedeeld, maar in hetzelfde schuitje zit. Zo weet ook Para de gevoelige snaar van de constant tot standpunten uitgedaagde mens te raken.

> Para, van David Van Reybrouck, Bruno Vanden Broecke & Raven Ruëll. Nog tot 14/12, 20:00 (06/12, 18:00 & 11/12, 15:00), KVS, Brussel