Emanuelle Riva over 'Amour': Liefde in tijden van aftakeling

Was Emmanuelle Riva tot voor kort ‘die actrice die in 1959 schitterde in Hiroshima mon amour’, sinds Cannes 2012 is ze ‘de actrice die Michael Haneke met zijn film 'Amour' aan een tweede Gouden Palm hielp’. Gesprek met een 85-jarige legende. “Soms denk ik dat 'Amour' ons kan helpen leven, liefhebben, sterven.”

Michael Haneke en Amour, ik was er eerlijk gezegd niet gerust in. Zou de meest meedogenloze der diep nadenkende filmregisseurs een spaander heel laten van de liefde? Funny Games, La Pianiste, Caché, Das weisse Band: de lijst van films die je compleet onderuit halen is lang. Maar met de liefde is niets mis in Amour.

Georges en Anne, adembenemend vertolkt door de weer opgeviste filmlegendes Jean-Louis Trintignant en Emmanuelle Riva, zien elkaar doodgraag. De voormalige muziekleraren zijn op hun tachtigste met elkaar vergroeid. Ze leiden een bestaan waar je zo voor tekent. Hun appartement in Parijs bewijst dat ze geen financiële zorgen hebben en ze zijn kwiek genoeg om nog regelmatig van een concert te genieten.

Maar als een donderslag bij heldere hemel krijgt Anne een herseninfarct. Een verlamde arm is maar het begin van een afgrijselijk aftakelingsproces. Georges, Anne en hun dochter (Isabelle Huppert) weren zich op bewonderenswaardige wijze maar een bitter, haast troosteloos einde is even onvermijdelijk als het leven zelf.

Na de ontvangst van zijn tweede Gouden Palm op rij, liet Haneke om begrijpelijke reden niet na zijn acteurs te bedanken. Zowel in Cannes als tijdens het Filmfestival Gent stond Emmanuelle Riva ons minzaam te woord.

Schrok Annes wrede aftakelingsproces u niet af? Het is soms niet te harden.
Emmanuelle Riva: Zo ervaart u dat en vele andere kijkers. Maar dat is mijn zorg niet. Ik moet er slechts over waken dat wat op papier geschreven staat, levend wordt. Ik moet er voor zorgen dat het woord vlees wordt. Na de eerste opname zei Haneke dat het spel goed was maar dat het nog te zacht en te teder was. Zonder sentiment: dat was de sleutel tot het spel en tot de film.
Ik heb geen honderdste van een seconde geaarzeld. Zo'n rol sla je niet af als je nog bij je volle verstand bent. Diep van binnen wist ik dat ik de rol aankon. Het voorstel kwam op een perfect moment in mijn leven. Het was een enorm cadeau. Twee maanden lang heb ik mijn grote passie kunnen botvieren. Ik verliet de set amper. Ik zag het niet zitten om dagelijks terug naar Parijs te keren en bleef in mijn loge slapen. Wandelingen langs de Seine verzetten mijn gedachten. Vooral dankzij het broederschap en de samenhorigheid van de hele ploeg werden de opnames een buitengewone ervaring. Alle neuzen stonden in dezelfde richting. Ik kon mijn geluk niet op.

Wat vond u de grootste uitdaging? Het simuleren van allerlei verlamde ledematen of de psychologische horror van het besef dat je langzaam een plant wordt?
Riva: Doen alsof je arm verlamd is, de kaak misvormd en de benen ongehoorzaam, is een kwestie van techniek. Zodra je het onder de knie hebt, moet je daar niet meer aan denken. Maar hoe beleef je het moment? Welke gevoelens flitsen door je hoofd? Ik had geen vooraf uitgedokterd plan. Maar elke dag opnieuw voelde ik me in Anne glijden. Ik heb in tientallen films geacteerd, geloof maar dat zo'n volledige fusie met een geschreven personage buitengewoon is. Ze was ook nodig. Middelmaat konden we missen als de pest.

U maakt me niet wijs dat alles vanzelf ging.
Riva: Rondrijden in die elektrische rolstoel vond ik best moeilijk. Je raakt de besturing amper aan of dat ding snokt je naar voor. Haneke had me voorgedaan hoe je zo'n ding bestuurt. Het beste bewijs dat het echt niet zo gemakkelijk was. Volgens mij had hij geoefend.
Ik moest er een grap mee uithalen: op Georges afstormen en pas op het laatste remmen. Daar zat ik wel mee. Ik was bang dat ik te laat zou remmen of op de verkeerde knop zou duwen. Tegen de muur botsen om haar wanhoop te tonen en de zin om dingen kapot te maken, geen probleem, maar Trintignant omver rijden en kwetsen, dat wou ik niet op mijn geweten hebben. Wie wel? (giechelt). De douche-scène was ook niet prettig. Al was het maar omdat ik naakt moest zijn en kou vatte. Maar dat hoort erbij. De kijker moet dat zien. Haneke wil de bovenmatig moeilijke momenten uit het leven van Anne en Georges laten zien. Hij laat bijna al het aangename weg. Het is geen realisme, we tonen een realiteit.

Was dit uw beste vertolking?
Riva: Ik denk niet in termen van vertolking en prestatie. Ik hou zelfs niet van het woord acteur. Ik zie ons meer als de mensen die het werk van de auteur tot bij het publiek brengen. Wat me wel opvalt is dat de leeftijd van het personage overeenkomt met mijn leeftijd en dat was ook het geval ten tijde van Thérèse Desqueyroux, Léon Morin, prêtre en Hiroshima mon amour. Er wordt ons gevraagd om mensen van onze leeftijd te spelen met een vergelijkbaar temperament.
Tijden vergelijken vind ik moeilijk. We hebben allen meerdere levens. Volgens mij begint er zo ongeveer om de tien jaar een nieuw leven. Tenzij het noodlot toeslaat, dat kan op elke moment gebeuren. Elk leven is anders, elk leven heeft goede en minder goede kanten. Vraag me niet om er één uit te kiezen.

U stond op de planken, schreef poëzie en werkte samen met Marco Bellochio, Jean-Pierre Melville, Philippe Garrel en Krzysztof Kieslowski. Toch steken twee films er boven uit: Amour en Hiroshima mon amour.
Riva: Ik ben niet blind, ik zie dat ook wel. Allebei gaan ze over de liefde. Beide rollen kwamen uit de lucht gevallen. Op een zeer kleine rol in het grappige Les grandes familles met Jean Gabin na had ik geen filmervaring toen Resnais voor mij koos. In Hiroshima mon amour ging het over de onmogelijke liefde, in Amour over de waargemaakte liefde. De liefde is bijna een derde persoon in Amour. De liefde bindt Anne en Georges. Het is een huwelijk in de ware zin van het woord.

Wat ging er door u heen toen u Amour voor het eerst zag?
Riva: De film blijft door mijn hoofd spoken. Ik ben er niet mee klaar. Ik wil 'm meer dan twee keer gezien hebben. Soms denk ik dat Amour ons kan helpen leven, liefhebben, sterven. Dat doen weinig films. Tegelijk lijkt de nagestreefde eenvoud mij de grote kracht van van de film te zijn. Haneke heeft een kristalheldere visie, weet heel precies waar hij naar toe wil en laat zich door niets afleiden. Geen melodrama. Geen sentiment. Geen concessies. Het eindresultaat is zo sober, zo simpel. Elke scène staat op zich. Fantastisch vind ik de scène met de tableaus: wat een geniale manier om de absentie te tonen.

Waarom zijn Georges en Anne voormalige muzikanten en melomanen? Krijg je een ander verhaal als ze niet zo intellectueel onderlegd, welgesteld en burgerlijk waren?
Riva: Dat zou je Haneke moeten vragen. Hij wou muzikanten. Is het je ook niet opgevallen hoe muzikaal zijn films zijn? Het scenario was zeer precies. Ook grafisch staan zijn films helemaal op punt. De cadrage is uitgekiend, net als het licht. Volgens mij is zijn zeer muzikale montage zo goed, zo exact dat de kijker zich geen vragen stelt.

Weet u hoe na Amour Haneke aan het hart ligt?
Riva: Het alles behalve vrolijk appartement is een exacte kopie van het appartement van zijn grootouders. Haneke verstopt niet dat hij zich heeft laten inspireren door het droevige lot van een tante die hem dierbaar was. De film niet maken was geen optie. De film zat in hem, hij moest 'm met ons delen.