Jonas Mekas en Fluxusbeweging in de kijker

Mocht u het nog niet gemerkt hebben: Litouwen is momenteel voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Dat wordt gevierd met tal van tentoonstellingen en evenementen. Een van de hoogtepunten is de expo rond Jonas Mekas en de Fluxusbeweging in Bozar. Cinematek pakt dan weer uit met een retrospectieve van regisseur Mekas’ films.

De 'grootvader van de avant-garde cinema', zo wordt Jonas Mekas vaak genoemd. De Litouwer mag ondertussen al negentig zijn, hij blijft niet stilzitten. Na tentoonstellingen in Serpentine Gallery in Londen en Centre Pompidou in Parijs, strijkt hij nu neer in Brussel.

Mekas is bekend door zijn vaak korrelige, vlug geschoten films met typische jump cuts. Het lijken wel home movies. Daarin bezingt hij de poëzie van het alledaagse. Maar het leven van Mekas is niet zo alledaags, tenzij u het doodnormaal vindt om mensen zoals Yoko Ono of Andy Warhol thuis over de vloer te krijgen?

De filmmaker verliet zijn geboorteland na de Sovjetbezetting, zat een paar jaar in Duitse gevangenenkampen alvorens hij in New York aankwam. Na twee weken kocht hij al een camera. Sindsdien is hij onafgebroken blijven filmen wat hij rondom zich zag.

Spilfiguur
Zoals in Lost Lost Lost, waarin hij het dagelijkse leven vastlegt van de Litouwse gemeenschap in New York. Maar daarnaast was hij ook een gezaghebbend criticus van underground cinema en een spilfiguur binnen de Amerikaanse avant-garde. Een performance van Salvador Dali in de straten van New York, het verjaardagsfeestje van John Lennon, Mekas legt het allemaal vast.

'Mekas is niet iemand die zich herhaalt,' zegt Lolita Jablonskienė, directrice van de National Gallery of Art in Vilnius en co-curator van de expo in Bozar. "Hij vindt zichzelf steeds opnieuw uit. Hij werkt nu ook digitaal. En stelt voor deze expo een nieuwe installatie voor, naast nooit eerder getoonde foto's."

Sommige filmfragmenten gaat hij ook decennia later editen. Zoals voor het prachtige New York Haiku. Die film brengt fragmenten samen over een periode van tientallen jaren, waarin je, als rode draad, steeds de Twin Towers op de achtergrond ziet. De film is dan ook een - visionaire - liefdesverklaring aan New York.

In Bozar zijn behalve films ook foto's, gedichten en installaties te zien. Naast het thema van Litouwen als een paradise lost, worden ook foto's en video's getoond van familie en vrienden. De expo wordt afgesloten met een hoofdstuk over 'het nu', wat door de spontaniteit van Mekas' films, een rode draad is binnen zijn oeuvre.

Fluxus
Litouwen is ook de bakermat van de Fluxus beweging. Die term werd uitgevonden door George Mačiūnas, een vriend van Mekas die eveneens vanuit Litouwen de New Yorkse avant-garde onveilig maakte. Fluxus was een kunststroming die, in nasleep van dada, grenzen tussen kunst en dagelijkse leven wou opblazen door ontregelende performances. De expo The Fluxus Wall toont foto's en documenten van performances van Mačiūnas en co. Mekas nam vaak deel aan die performances en legde ze ook vast. Maar toch was hij geen die hard lid. "Hij had een andere, sterkere interesse," zegt co-curator Liutauras Psibilskis. "Namelijk de ontwikkeling van een onafhankelijke cinema en een eigen, cinematografische taal." En daar is hij met brio in geslaagd, zoals mag blijken uit het overzicht in Bozar en Cinematek.

Jonas Mekas, The Fluxus Wall 18/10 > 26/1, di, wo, vr > zo. 10 > 18.00; do. > 21.00, gratis. Bozar, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel. 02-507.82.00.