La cinquième saison: het uur van de natuur

Wat als de winter aanhoudt? Wat blijft er van een dorp in de Condroz over als de bijen sterven, de bloemen wegblijven, de koeien geen melk meer geven en de bladloze bomen zomaar omvallen? Peter Brosens en Jessica Woodworth onderzoeken het in La cinquième saison, een visueel sterke rampenfilm voor arthousebezoekers.

Het Belgisch-Amerikaanse koppel Peter Brosens en Jessica Woodworth filmde in hun achtertuin, de Condroz, met dezelfde antropologische en esthetische belangstelling als ze eerder al Mongolië (Khadak) en Peru (Altiplano) in beeld brachten. We kunnen La cinquième saison navertellen. De cyclus der seizoenen is tot stilstand gekomen, een geïsoleerd dorp implodeert. Maar de kracht van de film schuilt in de beeldtaal die Brosens & Woodworth zich eigen hebben gemaakt. De festivals van Venetië en Gent gunden de film een plek in hun competitie.

Na Mongolië en Peru draaien jullie plots in jullie 'achtertuin'. Het reizen toch niet moe?
Jessica Woodworth: We wilden eens filmen waar we de omgeving, de mensen en het licht kennen.
Peter Brosens: Onze drie films staan op eigen benen, maar vormen inhoudelijk een trilogie. In Khadak en Altiplano gaat het om het geweld dat de mens de natuur aandoet. In La cinquième saison is de relatie mens-landschap veranderd. De natuur krijgt de bovenhand en wordt een kracht tégen de mensheid. Voor dat verhaal leek de westerse context ons aangewezen. De streek die we het best kennen is die waar we al tien jaar wonen: de Condroz.
Woodworth: We hebben ook in Frankrijk en het Luikse naar locaties gezocht. Maar niets ging boven onze lage bergen.
Brosens: Wij wonen in een plateaudorp. We filmden in het vlakbij gelegen Weillen. Dat is een valleidorp en biedt cinematografisch meer mogelijkheden.

Welk van de vier seizoenen is het meest geschikt om een seizoensloze wereld uit te beelden?
Woodworth: Er mochten geen bladeren aan de bomen hangen. We hebben alles in januari en februari gedraaid. Het was vreselijk koud. We hoopten aanvankelijk ook een stuk in maart te filmen wanneer het toch iets warmer is. Maar er was niet genoeg geld om de opnames te spreiden.

Dus het hoofdstuk zomer is in de winter gedraaid met acteurs die doen alsof ze niet verkleumden?
Brosens: Herinner je je de openingsscène van het deel 'De zomer'? Peter Van den Begin met zijn grasmaaier! Ziet dat er niet zomers uit? Toen we die dag op de set arriveerden vroor het veertien graden onder nul. Met veertig man hebben we eerst sneeuw mogen ruimen. Dat het tijdens die zomerbarbecue plots begint te sneeuwen, is geen digitaal effect. Dat was niet gepland.
Woodworth: Die dag was het crisis. We hadden geen seconde te verliezen. Na 17.00u was het te donker om te filmen.
Brosens: Onze productieleidster vreesde dat we alles opnieuw zouden moeten draaien, met dramatische gevolgen voor het budget. Maar we hebben de scène ter plaatse herschreven en toch gedraaid. Openstaan voor wat de werkelijkheid ons biedt, is belangrijk.

Is het tijdens zo'n crisis een voordeel om met z'n tweeën te zijn?
Woodworth: Ja. Iedereen ging van de set zodat we even konden nadenken. Regisseren is maanden aan een stuk dag en nacht beslissingen nemen. Elk detail is belangrijk. In ons proces komt het eropaan alleen het essentiële, pure beeld over te houden. Altijd maar verder uitpuren. Is die dialoog echt noodzakelijk? Op het einde ziet het er simpel uit, maar de weg daarnaartoe is dat niet altijd.

Danseres Aurélia Poirier, nieuwkomer Django Schrevens, Sam Louwyck: jullie verzamelden een fraaie bende. En wat lijkt die man met de haan toch fel op Peter Van den Begin.
Brosens: Het is Peter Van den Begin. Als je één Vlaamse acteur in profiel tegenover een haan moet plaatsen, dan kan dat toch alleen maar Peter Van den Begin zijn.
Woodworth: Voor de casting vertrouwen we op onze intuïtie.

Hoeveel hoop mocht jullie waarschuwende toekomstvisioen bevatten?
Woodworth: Dat hebben we niet zitten berekenen. We hadden respect voor het materiaal en de interne logica.
Brosens: Als we geëindigd zouden zijn met het offer dan was het een zeer sombere of zelfs nihilistische film. De essentie ligt voor ons in de laatste tien minuten. Welke keuze maakt Thomas? In tegenstelling tot de anderen is de jongen vrij van egoïsme en wel nog in staat om te geven.Hij incarneert de menselijke integriteit.

Zijn jullie voor de parabel op zoek gegaan naar symbolen?
Woodworth: We werken nooit met het symbool als symbool.
Brosens: Als filmmaker kun je symbolen creëren maar dat is geenszins onze bedoeling. Wel werken we met elementen uit de plaatselijke cultuur die een symbolische functie hebben. De maskers en de reuzen zijn daar een goed voorbeeld van.
Woodworth: Om een boodschap, een politieke boodschap, is het ons niet te doen. Die komt later, wanneer het publiek de film vertaalt en interpreteert.
Brosens: We nodigen de kijker uit om de film te creëren en af te werken. Een film die niet bekeken wordt, is dood. Je kúnt een film zo construeren dat het een product wordt dat je slechts kan consumeren. Wij proberen als regisseurs niet té opdringerig te zijn. We willen ons publiek niet betuttelen. We reiken materiaal aan dat we bewerkt hebben en waarvan we denken dat het de basis kan zijn voor een persoonlijke ervaring. We hopen dat de film louterend is. Sommige mensen staan daar meer voor open dan anderen.

Het gaat toch over de problematisch geworden relatie tussen mens en natuur?
Brosens: Onze log line was lange tijd: 'Man at war with nature, has forgotten that he's part of nature.' Wat impliceert dat de mens in oorlog is met zichzelf. Voor de promotie van de film gebruiken we die log line niet omdat het risico te groot is dat we belerend overkomen.
De natuur geeft plots niets meer en mettertijd verdwijnt alles. Dat heeft een enorme impact op de gemeenschap. Onze kleine, geïsoleerde gemeenschap plooit op zichzelf terug, heeft behoefte aan een zuiveringsproces en meent het onheil met een offer te kunnen stoppen. Denk aan de heksenjacht in de middeleeuwen of aan de manier waarop er vandaag met minderheidsgroepen wordt omgegaan: het aanduiden van een zondebok is van alle tijden en plaatsen. Zeker in tijden van crisis worden mensen egoïstisch en groepen ze samen. Het insluiten en uitsluiten gebeurt hier door de stress en de druk van een natuur die niet beheersbaar is. Een onzichtbare, ongrijpbare vijand. In die zin is de natuur het hoofdpersonage.

Hoe realistisch is de implosie?
Woodworth: Heb je gezien hoe snel Haïti implodeerde?
Brosens: Beschaving is een dun laagje vernis. De Balkan-oorlog die Europa aan het einde van de twintigste eeuw opschrikt, dat hou je toch niet voor mogelijk?
Woodworth: En toch is het gebeurd. Mensen zijn mensen.

zalen: Vendôme