Het alfabet volgens Wim Mertens

Taalspelletjes en woordriedels vormen een rode draad door het muzikale repertoire van pianist-componist Wim Mertens. Op zijn recentste cd Zee versus zed staat de laatste letter van het alfabet centraal. Niet dat Mertens ermee stopt, integendeel. Dit is gewoon een nieuwe zijvertakking van zijn imposante oeuvre.

Wim Mertens (57) is duidelijk un cas unique, een overlevende van een uitstervend ras in de muziekwereld. Geef toe, wie brengt er in tijden van malaise en dalende verkoopcijfers een retrospectieve box uit met liefst 37 (!) cd's? Mertens deed het vorig jaar met Qua. Bovendien was er tegelijkertijd de release van de gloednieuwe cd The world tout court. Een jaar later is er alweer Zee versus zed.

Bij anderen zou je kunnen spreken van megalomanie en overkill, niet bij Mertens. Elke noot, elke letter heeft een betekenis, ook al komen sommige links pas later aan de oppervlakte. De man heeft een zeer persoonlijke visie op zijn muziek en de context waarin hij die plaatst. Hij praat graag over wat hij doet, om zoveel mogelijk misverstanden uit de weg te kunnen ruimen. Volgens hem hoef je bovendien echt geen musicoloog te zijn om te genieten van wat hij brengt. Het is net die dualiteit die het allemaal zo intrigerend maakt.

Hebt u met Qua, de vorig jaar verschenen 37-delige box met werk uit de periode 1991-2001, een hoofdstuk afgesloten?
Wim Mertens: Bij zulke projecten vind je pas achteraf een uitleg. Het is het overzicht van een zoektocht die parallel liep met onder andere mijn solowerken en ensembleproducties. Daarbij focus ik op het in ere herstellen van de orale traditie, terwijl in de new musicology enkel de partituren van tel zijn. Dat is volgens mij een fout uitgangspunt. Je kunt muziek niet enkel vanuit de partituur benaderen. Bovendien wordt er nog steeds onterecht vastgehouden aan een verticale hiërarchie van het concept muziek, een autoritair principe dus. Daar komt nog de homogenisering van de wijze waarop gespeeld wordt bij. Het lijkt wel of in de muziek dynamiek en oneffenheden uit den boze zijn terwijl dat net de rijkdom is.
Qua is mijn streven naar een radicale democratisering en het terug opzoeken van oneffenheden via de dynamiek (zachter, luider) en de tempowissels (versnellen, vertragen). Op die manier ben ik eigenlijk bezig geweest met het onder de aandacht brengen en het "herstellen" van de twee parameters die niet eens genoteerd zijn in de westerse muziek. De hoogte van een noot en de duur zijn dat wel, maar niet de dynamiek en de tempowissels.

Welke plaats krijgt Zee versus zed in uw oeuvre?
Mertens: Het is een ensemblewerk in de lijn van The world tout court. Toch kun je Zee versus zed bijna omschrijven als een opgewekte plaat, ideaal om in de lente uit te brengen. Waarom de letter z zo centraal staat, is simpel. Tot nu toe had ik weinig titels in mijn Sabam-lijst met die letter. (Lacht) Natuurlijk zijn er nog andere redenen. Zo associëren we de laatste letter van het alfabet met iets dat afsluit terwijl de zee net het beeld van openheid oproept. De rivaal van de z is de zee, 'zee versus z'.

Ik denk niet meer in tegenstellingen, maar dat woordje 'versus' moest er toch tussen. Daarmee verwijs ik naar de rivaliserende instrumentengroepen binnen een orkest. Gestreken verschilt van geblazen, strijkers en blazers zijn ook andere 'mensen'. Met de harp komen we dan weer op een ander terrein terecht. Je trekt aan een snaar en de klank is weg. Een harpiste heeft honderd keer minder controle over haar klank dan een blazer of een strijker. Hetzelfde geldt voor de beiaardier. Als je op een klok slaat, heb je de klank die volgt niet meer in de hand. Hieruit kun je afleiden dat dit een klank van revolte is, een ketterse klank die zich niet laat inpalmen in de rigide structuur van een symfonieorkest. Er hangt een heel interessant project in de lucht met de klank van de beiaard, maar nu kan ik daar nog niet veel over zeggen.

Zowel in uw persteksten als in de titels van uw composities streeft u ernaar om het woord in ere te herstellen en dat in het tijdperk van de beeldcultuur. Dat is een hele uitdaging.
Mertens: Dat is juist, maar de teksten hoeven syntactisch niet te kloppen. Ik vraag meer aandacht voor het woord dan voor de zin. De zin is voor mij enkel een melodisch gegeven. De syntaxis heeft dan weer te maken met de hiërarchie, de uitgekiende rationele manier om woorden samen te brengen. Ik geef eerder injecties door woorden die kunnen intrigeren.

Mijn manier van werken vat zich samen in de titel van de openingstrack op de nieuwe cd: 'According to the real'. 'Volgens het reële' en dat zijn de flexibele waarden zoals de stem en de stembuiging. De stem heeft geen vaste toonhoogte. Dat illustreer ik duidelijk tijdens mijn concerten. In tegenstelling tot de grote klassieke stemmen zing ik zonder steun. Zij hebben leren zingen met het juist plaatsen van het middenrif. Hierdoor klinken al die operastemmen ongeveer hetzelfde. Een zanger die grijpt naar een noot, zonder steun van het middenrif, neemt een groot risico. Maar dat heeft veel meer effect. Die manier van zingen zijn we kwijtgeraakt. Je treft die enkel nog aan in bepaalde vormen van popmuziek en etnische muziek. Bob Dylan doet het bijvoorbeeld, net als Lady Gaga en Thom Yorke. Dat zijn interessante zangers.

Laat u vooral niet afschrikken door deze theoretische uiteenzetting, Zee versus zed is ook zonder die uitleg heel genietbaar. Zelfs een box als Qua is een fantastisch muzikaal speeltuig dat beantwoordt aan de behoeften van de iPod-generatie. "Je kunt gewoon de stapel cd's door elkaar schudden en at random beluisteren," zei Mertens zelf tijdens de persvoorstelling. Het concert in de AB is een wereldpremière met een speciale gast erbij. Na dertig jaar blijft Mertens nog steeds verrassen.

:: Wim Mertens
wanneer: 25 mei 2010 om 20.00 uur - UITVERKOCHT
waar: Ancienne Belgique, Anspachlaan 110, Brussel - 02-548.24.24 - info@abconcerts.be