Verscholen torenweelde onthuld

Stond u ook perplex onder de veertien middeleeuwse torens waarmee San Gimignano het landschap domineert? Na een wandel- en klimtoer tijdens de Nacht van de geschiedenis zult u merken dat Brussel nauwelijks moet onderdoen voor het Toscaanse adelaarsnest. Onze middeleeuwse torenkokers zitten goed verscholen, maar ze zijn gerust een film waard. A tower with a view.

Bram Vannieuwenhuyze en Hans Vandecandelaere, twee Brusselse historici verbonden aan de Universiteit van Gent, hebben net een uitgebreide studie rond de weinig ontsloten middeleeuwse torens van Brussel klaar. Terwijl het legsel van beide 'torenvalken' binnen afzienbare tijd wordt uitgebroed door de uitgeverij Davidsfonds, brengt de Nacht van de geschiedenis hun verhaal in primeur. Tijdens een Vijfhoek-promenade nemen Vannieuwenhuyze en Vandecandelaere u mee op een hoge vlucht langs enkele poort- en vestingtorens, patricische traptorens en kerktorens. En vooral de torens die u van een afstand niet ziet staan, omdat ze in of achter een andere, latere constructie staan.

Het wordt zwaar klimmen met de zaklamp. Een ontdekkingstocht tot lang na middernacht. Maar van nachtuilen ligt Brussel niet wakker. Vernieuwend naar onderzoekswerk en publiekswervend mag de studie van de twee heren, die Met zicht op Brussel - Op en langs de toren van middeleeuws Brussel heet, wel genoemd worden. Niets is efficiënter om de Brusselse geschiedenis te ontsluiten dan samen met een nieuw soort torenwachters de torenhoge geheimen van de kathedraal, met zijn middeleeuwse Twin Towers, van dichtbij te leren kennen.

"Omdat we gefascineerd waren door de verticaliteit van Brussel in het bekende zeventiende-eeuwse Gezicht op Brussel van Jan Baptist Bonnecroy (een kroonstuk van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, red.), wilden we de oude skyline weleens onder de loep nemen," vertellen de kunsthistorici. "Elk deftig huis, elk adellijk hof en elke kerk en vesting droeg eertijds wel een toren - of torentje. Op idealiserende stadsschilderingen kwam het niet op een torentje aan, want elke stad schitterde in torenbouw. En toch waren torenelementen niet altijd - zichtbaar - present. Dus gingen we op zoek naar de bestaande én vooral naar de verscholen elementen die de eeuwen hebben overleefd. Torens fungeerden als uitkijkpost, niet louter voor vijanden, maar vooral als 'branddetector' in de houten middeleeuwse stad. Vandaar de betaalde nachtwacht op torens als die van de centrale brandbestrijdingstorens van de Kapellekerk en Sint-Niklaaskerk, al konden die lieden zich volgens een stedelijke ordonnantie uit 1445 ook al eens 'verslapen hebben', met alle narigheden vandien: huisbrand en loonverlies."

Wedstrijd tussen Kerk en Staat
Het nachtparcours Met zicht op Brussel vertrekt bij de Hallepoort, een verbouwd restant van de tweede stadsomwalling, en nog zichtbaar een Brusselse territoriumafbakening, al deed de toren later ook dienst als gevangenis. Op het parcours wordt verder de Kapellekerk beklommen, met de weggemoffelde, eerste massieve vierkanttoren op het schip, alleen zichtbaar van binnen. Om het tracé van verscholen middeleeuwse restanten te ontdekken is ook een beklimming van de Sint-Goedeletoren nodig. Alleen van op de (voorste) Westertorens vallen de achterliggende drie torens op, waarbij, als interessantste, de centrale toren. Vanhieruit is zelfs de middeleeuwse binnenkoertoren van de nabijgelegen priorij optimaal zichtbaar. En een blik op de prestigestrijd tussen Kerk en Staat, met de stadhuistoren, die van in de kruin hoger lijkt dan de kathedraal, maar van op de kathedraal weer kleiner. Of: hoe de ervaring van neerkijken in plaats van opkijken veel over Brussel kan leren.

:: Nacht van de geschiedenis door Davidsfonds Brussel, Tweekerkenstraat 29 (4), 1000 Brussel, 02-512.89.43. De torenwandeling Met zicht op Brussel is volgeboekt, maar er worden reservelijsten aangelegd voor nieuwe data: 02-512.89.43