Wonen in het huis van de CCC

Ook in 'moeilijke' wijken moet ondernemende architectuur kunnen. Dat moet het architectenbureau Bob361 gedacht hebben toen ze in 2003 een industriële ruïne kocht aan de rand van Kuregem. Zeven jaar later is hun ontwerp genomineerd voor de BBA, een belangrijke Belgische architectuurwedstrijd.

De Poincarélaan aan de Kleine Ring, op de grens van Kuregem en Brussel-stad, ademt in de winter mistroostigheid uit. Dat geven Ivo Vanhamme en Goedele Desmet van Bob361 ook toe. Het verschil met de zomer, wanneer de grote platanen voor kleur en schaduw zorgen, kan niet groter zijn.

Dat geldt voor de hele wijk: Kuregem is wat je noemt een 'probleemwijk'. Het pand aan de Poincarélaan nummer 28-31, een klassieke gevel, paste binnen het algehele verval van de wijk. Architecte Goedele Desmet: "Het was een ruïne toen we het in 2003 kochten. Vroeger zat hier een edelsmederij, en de hele site was bezaaid met koterijen , hokjes, ja, zelfs twee kleine steegjes met arbeiderswoningen." Desmet ontrolt oude plannen. "Uit 1921, kopieën van de originele plannen. Toen werd het hoofdgebouw aangepast in de stijl die je nu ziet."

Sindsdien is er maar weinig veranderd. Tot 1974 werd de site gebruikt als edel­smederij, daarna vertrok de eigenaar halsoverkop en raakte het geheel in verval. Of toch niet: "Begin jaren 1980 heeft dit gebouw nog dienst gedaan als hoofdkwartier van de CCC," zegt Desmet met een brede glimlach.

Maar vervallen of niet, Desmet en haar zakenpartner Ivo Vanhamme zagen er wel wat in. Tezamen met archeoloog Frans Steenhoudt droomden ze de smederij als een complex van woningen en kantoren. "De gemeente was enthou­siast, maar we hebben toch moeten zoeken om een bankier bereid te vinden om dit project te sponsoren," zegt Vanhamme.

"Zodra het financiële in orde was, hebben we een ruw bouwdossier ingediend. Toen we onze vergunning op zak hadden, zijn we onmiddellijk begonnen met de werkzaamheden, zonder uitgewerkt plan. En cours de route zouden we wel beslissen hoe het geheel er definitief zou gaan uitzien," voegt Desmet eraan toe. Het werd een investering van twee miljoen euro.

Gok
En de gok werkte. Bleek dat de ruïne eigenlijk niet echt in slechte staat was. Vanhamme: "Het geraamte van beton en baksteen was nog vrij stevig, alleen het houtwerk en de verschillende koterijen op het erf waren in slechte staat. We hebben ook niet veel hoeven breken of slopen, we moesten alleen hier en daar wat aanpassen. En vooral: afwerken."

Na jaren bouwen, details invullen en visie ontwikkelen was het in 2008 zover: de voormalige smederij was niet meer. Het was een gedurfd stadsgeheel geworden, 2.800 vierkante meter in totaal.

Handtassen
De binnenkant van het complex werden appartementen. "Eigenlijk mocht dat niet van de gemeente, want het stedenbouwkundig reglement stelt dat je maar mag wonen tot op vijftien meter van de straatkant. Wij wilden de appartementen naar achteren duwen, zodat je een rustige oase rond de binnentuin zou krijgen. De kantoren kwamen aan de straatkant te liggen. Niet uitsluitend, want er wonen ook mensen aan de straatkant, vrij rustig zelfs. Maar we hebben toen kunnen bedingen dat dat reglement een beetje werd aangepast, en dat achteraan wonen mocht."

De architecten hadden, zoals eerder gezegd, plannen met een binnentuin. Vanhamme: "We hebben de gebouwen rond de twee steegjes die vroeger op dit terrein liepen, afgebroken. Dat Maansteegje (impasse de la Lune) en Zonnesteegje (impasse du Soleil) zijn er nu nog, maar liggen in de gemeenschappelijke tuin."

Even later, tijdens een rondleiding, wijst Vanhamme naar een vage kasseistrook die nu als terras van een appartement dient. Tussen de kasseien liggen nog metalen rails uit lang vervlogen kolentijden.

De andere steeg is vrijwel intact gebleven, maar is een volwaardige kasseistrook aan de buitenmuur van het complex, die ook een onderdeel vormt van de tuin.

Voorts: fruitbomen en een pad van ronde betonnen tegels. "Een negatief van de binnenplaats aan ons kantoor vooraan, waar de ruimte uit beton bestaat en de ronde gaten worden ingepalmd door verschillende kruiden."

Rond de publieke tuin zijn de meeste appartementen gegroepeerd. Op de benedenverdieping aan de straatkant wordt op dit moment gewerkt aan een handtassenwinkel. "Dat alles brengt het totaal op veertien appartementen, ons kantoor achteraan, een advocatenkantoor en binnenkort dus die handtassenwinkel," zegt Desmet.

Het moest er ooit van komen: dit geheel zou opgemerkt worden. Op woensdag 3 maart krijgt architectenbureau Bob361 te horen of ze de BBA, de Belgium Building Awards, hebben gewonnen in de categorie 'residentieel'.

De BBA is een jaarlijks gebeuren dat architecturale inspanningen beloont die een zwaar beladen buurt proberen te doen heropleven. De wedstrijd is naar eigen zeggen de enige in België waarbij de juryleden ook daadwerkelijk de projecten bezoeken alvorens te beslissen. Het Kuregemse project maakt een grote kans.

Toch klinkt ook her en der het verwijt van gentrificatie. Desmet: "Dit is een ruige buurt. Om de hoek woont een Albanese gemeenschap met hechte banden, en in het cafeetje verderop noemen ze dit project 'le petit Versailles' . Misschien moeten we de buurt wat meer bij dit project betrekken. Anderzijds zijn andere omwonenden wel blij dat deze stadskanker weg is, ook al omdat de ruïne werd gebruikt als uitvalsbasis voor inbraken."

De hoogste appartementen kijken uit op daken mét beplanting. "Niet alleen voor onze bewoners, maar ook voor de aanpalende huizen. Opdat zij ook van een mooi uitzicht zouden kunnen profiteren."

:: Het project P.NT2 is te ontdekken op www.bob361.com