Brusselse Barokkunstenares Michaelina Wautier krijgt eigen tentoonstelling in Wenen

De Brusselse kunstenares Michaelina Wautier (1604–1689) krijgt opnieuw internationale aandacht. Na de tentoonstelling De leading lady van de barok in Antwerpen in 2018 is haar werk nu te zien in het Kunsthistorisches Museum in Wenen. "Vandaag wordt ze erkend als gelijke van tijdgenoten als Rubens en Van Dyck."

Die eer viel nog maar weinig vrouwelijke kunstenaars uit de zeventiende eeuw te beurt. “Ze brak op alle manieren met de conventies van haar tijd”, zegt Annelies Verellen, kunsthistorica en doctoraatskandidaat gespecialiseerd in vroegmoderne kunstenaressen uit de Zuidelijke Nederlanden aan McGill University.

Hoe komt het dat een kunstenares als Wautier zo lang onder de radar is gebleven?

Annelies Verellen: Tot eind jaren negentig was Michaelina Wautier zo goed als onbekend. Dat veranderde toen KU Leuven-professor Katlijne Van der Stighelen toevallig Het Bacchanaal van Wautier ontdekte in de kelder van het Kunsthistorisches Museum in Wenen. Die vondst zette een golf van onderzoek in gang: in archieven, via technische analyses en in nieuwe onderzoeksgroepen die volledig aan haar werk zijn gewijd.

Lange tijd werd aangenomen dat de werken die Wautier schilderde onmogelijk van haar hand konden zijn, omdat vrouwelijke kunstenaars volgens de conventies van de zeventiende eeuw geen mannelijk naakt konden en mochten schilderden. Dat werd toen als onfatsoenlijk beschouwd. Intussen weten we door onderzoek dat die schilderijen wel degelijk van haar zijn en worden er steeds meer werken aan haar toegeschreven. De tentoonstelling in Wenen is dus een update van wat we sindsdien over haar geleerd hebben.

Wat was er dan zo bijzonder aan haar?

Verellen: Michaelina Wautier was enorm veelzijdig. De meeste schilders in de zeventiende eeuw specialiseerden zich in één genre: portretten, stillevens of religieuze werken. Maar Wautier deed het allemaal. Ze schilderde religieuze taferelen op levensgrote schaal, portretten, stillevens, mythologische scènes… Ook inhoudelijk was ze vernieuwend. Ze beeldde het vrouwelijke naakt niet louter als object uit, maar op een manier die complexer en introspectiever is.

In Het Bacchanaal wordt aangenomen dat de enige vrouw die de toeschouwer rechtstreeks aankijkt, zijzelf is, met een ontblote borst. Dat is revolutionair. Ze gebruikt het naakt niet om te verleiden, maar om zichzelf als kunstenaar te tonen.

Ze brak dus eigenlijk met alle conventies van haar tijd. Vandaag wordt ze eindelijk erkend als gelijke van tijdgenoten als Rubens en Van Dyck. Haar Bacchanaal hangt nu zelfs tussen hun werken.

Wat was haar band met Brussel?

Verellen: Oorspronkelijk kwam Wautier uit Bergen, maar ze woonde het grootste deel van haar leven in Brussel, samen met haar broer Charles. Haar twee andere broers werkten in Brussel voor de Spaanse kroon.

Zelf was Michaelina ook bekend onder de Brusselse elite en aan het hof. Zo werd haar Bacchanaal aangekocht door aartshertog Leopold Wilhelm van Oostenrijk, die toen vanuit het Coudenbergpaleis in Brussel regeerde over de Zuidelijke Nederlanden. Daarnaast had hij ook nog drie andere werken van haar. Haar naam komt zelfs voor in de inventaris van zijn kunstcollectie.

Ook zijn documenten die tonen dat Wautier samen met haar broer verschillende eigendommen had, waaronder in Etterbeek en aan de Blaesstraat en de Heilige Geeststraat in Brussel-centrum. Die verhuurde ze, ze was een echte businessvrouw avant la lettre.

Michaelina Wautier – tot 22/2 in het Kunsthistorisches Museum (Wenen), daarna van 27/3 tot 21/6 in de Royal Academy (Londen).