Toekomst Belgisch koningshuis: ‘Zolang het volk het wil, blijft de monarchie bestaan'

Met de 38 antwoorden op vragen die burgers rechtstreeks aan hem mochten stellen, verdiepte koning Filip opnieuw de band met zijn onderdanen. Stelt hij op die manier zijn toekomst veilig én die van zijn troonopvolger? “Hij neemt zijn rol zeer ernstig, maar laat ook ruimte voor zelfrelativering.”

Wat voor eten zou de koning nou echt, echt, echt niet lusten? Die gedachte hield de achtjarige Ada uit Jette bezig. In een video kijkt ze vrolijk de camera in, gekleed in pyjama met wolken-patroon, terwijl ze de koning haar vraag stelt. Ze kreeg van de vorst zelf een antwoord: hij blijkt geen octopus te eten. Ooit zag hij de documentaire My Octopus Teacher, over de bijzondere band tussen een duiker en een octopus, en sindsdien staat het dier niet meer op zijn menu.

Afgelopen dinsdag kwam de video online waarin koning Filip (65) antwoord geeft op vragen van Belgen, die zij in april konden insturen. De vier kinderen van Filip deden de oproep in een videoboodschap met de hashtag #VraagHetAanDeKoning. Op het paleis waren ze overweldigd door het aantal reacties, zeggen bronnen binnen de muren aan BRUZZ. In totaal ontvingen ze ruim 2.600 video’s met vooral positieve vragen. Slechts een handvol was kritisch.

De vraag van Ada ontstond gewoon aan de eettafel, zegt ze tegen BRUZZ. “Mijn mama had iets gemaakt met aubergine, en ik vond het echt niet lekker. Ik háát aubergine. Toen vroeg ik me af: ‘Wat zou de koning niet lusten?’” Na het eten, net voor bedtijd, nam ze de video op. Ze was “keiblij” toen bleek dat haar vraag was uitgekozen. “Het antwoord verraste me wel. Ik had iets anders verwacht, courgette misschien, of ook aubergine. En die film ken ik niet, maar die ga ik binnenkort kijken.”

Controle blijft

De video van de koning past in een bredere strategie om de mens achter de koning te laten zien, zegt journalist Wim Dehandschutter, die het koningshuis volgt voor Het Laatste Nieuws. “Normaal schermen de royals hun privéleven erg af, dus deze openheid is zeker bijzonder. Maar: de koning kiest zelf welke vragen hij beantwoordt. De controle blijft.”

Wie de video van veertig minuten met de antwoorden uitkijkt – met opvallend veel vragen van kinderen – komt heel wat nieuws te weten over koning Filip, zoals zijn ochtendroutine (koffie, krant, meditatie, piano), zijn lievelingssport (skiën) en of hij en zijn gezin weleens verstoppertje spelen in het paleis (ja, zo blijkt). Tegelijkertijd sijpelt in de antwoorden ook veel informatie door over de inhoud van zijn rol (het nut bijvoorbeeld van protocollen).

“Blijkbaar vindt hij dat belangrijk om uit te leggen,” reageert koningshuisdeskundige Jo De Poorter, van wie recentelijk het boek De koning is dood, leve de koning verscheen. “Het zijn allemaal veilige vragen die zijn functie ondersteunen, toelichten en die sympathie oproepen. Er is geen vraag waarmee hij een standpunt moet innemen. Het gaat bijvoorbeeld niet over de kosten van het koningshuis, naar schatting jaarlijks tussen de 30 en 35 miljoen, of over de invloed van zijn vrouw Mathilde.” Het Paleis liet trouwens wel gemanipuleerde filmpjes van Studio Brussel en Radio 2, die de antwoorden van de koning parodieerden, offline halen.

Mathilde in de Zara

De video met antwoorden roept ook nieuwe vragen op: wat weten Brusselaars echt over de bekendste burger van het land? Wat is zijn band met de hoofdstad? Wat zijn belangrijke thema’s voor Filip? En hoe zit het met de toekomst van de monarchie, die intussen bijna tweehonderd jaar oud is?

De 65-jarige Filip is in meerdere opzichten vervlochten met Brussel. Ten eerste simpelweg omdat het de plek waar hij is geboren en bovendien is hij de eerste generatie die geen thuisonderwijs kreeg, maar in Brussel naar een normale lagere school ging. “Dat creëert automatisch een band met de stad,” stelt journalist Dehandschutter. “Toch is het voor hem moeilijk om een échte Brusselaar te zijn. Hij kan niet zomaar beslissen om uitstapjes te maken, want er moet altijd beveiliging zijn.”

Binnen de grenzen van het mogelijke maakt de vorst veel gebruik van de stad, zeggen ze op het paleis. Zo gaat hij graag uit eten, bezoekt hij musea of gaat hij naar de film. Hoewel hij dan vaak herkend wordt, laten mensen hem meestal met rust. Ook koningin Mathilde wordt soms op een gewone plek in Brussel gespot, zoals de Zara. Daarnaast is er een specifieke boekhandel met een café waar ze in het weekend graag koffie drinkt.

Tegelijkertijd werkt het feit dat de koning uit Brussel komt soms ook in zijn nadeel, vindt De Poorter. “Koning Filip is noch Vlaming, noch Waal – hij is echt een Brusselaar. Daarmee behoort hij tot een minderheidsgroep in België, wat het moeilijk maakt om zich met de andere landsdelen te verbinden. Dat is anders dan in bijvoorbeeld Engeland, waar koning Charles in Londen woont, Engelse televisie kijkt en Engelse kranten leest.”

Maar dat beeld verdient nuance, zeggen anderen. De kinderen van Filip en Mathilde zijn tweetalig opgevoed en gingen naar het Nederlandstalige Sint-Jan Berchmanscollege in Brussel – een bewuste keuze van het koningspaar. Ook aan de Koninklijke Militaire School (KMS) studeerden Elisabeth en Gabriel in het Nederlands. Binnen het hof wordt actief ingezet op verbinding met alle gemeenschappen via bezoeken, toespraken in meerdere talen en een divers samengesteld team. Uit recente peilingen blijkt dat er weinig verschil in waardering is tussen Vlamingen en Walen.

De band met Brussel is niet alleen persoonlijk, maar ook professioneel sterk. Filip gebruikt de internationale troef om België te promoten in het buitenland. De buitenlandse staatshoofden en leiders die Brussel bezoeken voor de internationale instellingen die er zijn gevestigd, komen vaak op audiëntie bij de koning.

Dankzij die persoonlijke contacten op het hoogste niveau heeft Filip al meermaals het verschil kunnen maken in belangrijke kwesties, zeggen bronnen dicht bij de vorst. Een voorbeeld is de vrijlating van Olivier Vandecasteele, de hulpverlener die 455 dagen gevangen zat in een Iraanse cel, in mei 2023. Daarin speelde de goede relaties van de koning met de sultan van Oman naar verluidt een sleutelrol.

Welzijn van jongeren

In de twaalf jaar dat Filip op de troon zit, heeft hij zijn eigen stempel op het koningschap gedrukt. In 2020, tijdens de coronacrisis en de Black Lives Matter-protesten, stuurde hij een open brief ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo, waarin hij het koloniale verleden koppelde aan racisme. Zijn betrokkenheid bij dat thema bleek ook toen hij Vincent Kompany uitnodigde, na racistische incidenten tijdens een wedstrijd tegen Club Brugge in december 2021. Een jaar later bezocht hij Congo en betuigde hij zijn “diepste spijt” voor het koloniale verleden, een historisch belangrijk gebaar.

Een ander thema dat hem na aan het hart ligt, is het welzijn van jongeren. Filip had zelf een moeilijke jeugd met weinig affectie, en dat maakt dat hij zich oprecht betrokken voelt bij jongeren die het psychisch moeilijk hebben, zeggen bronnen op het paleis. Zo deed hij in 2020 mee aan Rode Neuzen Dag, waar hij in een onlinegesprek met twee jongeren sprak over mentale gezondheid. Hij vertelde dat hij veel troost vindt in muziek, en benadrukte hoe belangrijk het is dat jongeren thuis kunnen praten over hoe ze zich voelen.

Welk onderwerp ook ter sprake komt, Filip zal altijd spreken vanuit hoop, zegt Dehandschutter. “Of het nu gaat om sociale onrust of terreuraanslagen, zijn boodschap vertrekt steeds vanuit positiviteit. Hoop is echt een van zijn kernwaarden.”

Hoewel de koning veel zaken zelf bepaalt, staat hij er niet alleen voor. Hij wordt intensief bijgestaan door een hecht team van medewerkers, waartoe ook verschillende Brusselaars behoren. Dagelijks komen ze samen op het paleis voor een overleg, waarin ze ook de belangrijkste nieuwsfeiten bespreken.

Voorbij de praktische kant van het werk, hangt er nog altijd een zweem van magie of mystiek rond het koningshuis. Bij een staatsbanket of officieel bezoek voel je de grandeur en het prestige, zegt HLN-journalist Dehandschutter. “Filip draagt een uniform met borststerren, Mathilde verschijnt in een galajurk en tiara. In het koninklijk paleis schitteren kroonluchters, prijkt er veel goud en aan de muren hangt prachtige kunst. En dan zijn er natuurlijk de koninklijke serres, die slechts enkele weken per jaar open zijn voor het publiek. Die weelderige plantenpracht is indrukwekkend. Niet voor niets wordt het ‘het Belgische wereldwonder’ genoemd.”

Tegelijkertijd halen de royals zelf ook een deel van die magie weg, stelt Dehandschutter. “Ze willen zo gewoon mogelijk overkomen, er is geen troon, geen kroon. Ik herinner me een moment op de nationale feestdag, toen iemand in het publiek luid riep: ‘Leve de koning! Vive le roi!’ Waarop Filip tegen een toeschouwer zei: ‘Ik doe ook maar gewoon wat ik moet doen.’” Het zegt veel over Filips kijk op het koningschap: hij neemt zijn rol zeer ernstig, maar laat ook ruimte voor zelfrelativering.

Op het paleis zijn ze zich bewust van de mystiek die rondom het koningshuis hangt, deels voortkomend uit het ongrijpbare karakter ervan. Veel mensen kunnen zich moeilijk voorstellen hoe het leven van de koning er precies uitziet, en dat spreekt tot de verbeelding. Het is dan ook belangrijk om die symboliek in stand te houden, zeggen voorstanders van het instituut. Hierdoor krijgt de koning een bijzondere uitstraling, een aura die andere staatshoofden niet per se hebben.

Op bepaalde momenten kan dat diplomatiek van pas komen; zo kan de koning deuren openen die anders gesloten blijven. “België heeft zo’n zevenhonderd diplomaten, maar Filip is wel de belangrijkste,” schrijft journalist Dehandschutter in zijn onlangs verschenen boek Achter de muren van het paleis. Tijdens de corona­pandemie kwamen Filips goede contacten met de Chinese zakenman Jack Ma goed van pas: na één telefoontje landden er al snel vijfhonderdduizend mondkapjes op de luchthaven van Luik.

Einde van de monarchie

Een blik op de toekomst: wat is de houdbaarheidsdatum van de monarchie? Zal België over pakweg dertig jaar nog een koningshuis hebben? De Poorter heeft daar twijfels bij. “Ik heb best hoge verwachtingen van de huidige generatie, maar voorbeelden in andere landen laten zien dat steun snel kan afbrokkelen. Kijk naar Spanje of Thailand, waar de populariteit van het koningshuis in korte tijd sterk is gedaald. De monarchie steunt volledig op de goedkeuring van het volk – zolang de bevolking het wil, blijft ze bestaan.”

Grote, historische gebeurtenissen kunnen dat draagvlak plots doen wankelen, stelt De Poorter. “Na de Eerste en Tweede Wereldoorlog verdwenen er bijvoorbeeld heel wat koningshuizen. Ik denk niet dat koning Filip of prinses Elisabeth snel grote fouten zullen maken, maar het hangt af van wat er elders in de wereld gebeurt.”

Dehandschutter vult aan: “Op korte termijn kan er inderdaad veel veranderen. Er moeten geen grote schandalen gebeuren, de samenleving is vandaag erg gevoelig voor beeldvorming.”

Toch ziet hij genoeg reden voor optimisme. “De Belgische monarchie mag zich in de handen wrijven met Elisabeth, de 23-jarige troonopvolgster. Zij is erg populair, zeker bij jonge mensen. Ze straalt toegankelijkheid uit, spreekt haar talen en vertegenwoordigt een nieuwe generatie. Dat maakt haar een troef voor de toekomst van het koningshuis.”