Het water staat ons bijna tot aan de lippen: nu nog figuurlijk, maar straks wellicht helaas ook letterlijk. Na zijn trip langs de bedreigde Europese kustlijnen zocht Magnum-fotograaf Carl De Keyzer alvast een vluchtoord in de bergen. Zijn tentoonstelling Higher ground opent woensdag in Botanique.
Interview
Carl De Keyzer opent woensdag expo in Botanique
Als al het ijs en de sneeuw op aarde smelten, dan kan de zeespiegel tot zeventig meter stijgen," zucht Carl De Keyzer terwijl hij achterover leunt in zijn sofa. En het akelige is: de klimaatverandering gaat nog sneller dan de Club van Rome ooit had voorspeld. Je hoeft vandaag zelfs niet Al Gore of Leonardo DiCaprio te heten om dat te beseffen. De Belgische Magnum-fotograaf duwt zijn bril omhoog op zijn neus. "Elk jaar moeten de cijfers bijgestuurd worden. Binnen vijftig jaar zou Manhattan van de kaart geveegd zijn, als het water zeven meter stijgt, ligt Melle aan de kust."
Melle is toevallig de plek waar we zitten, en voorlopig houden we onze tenen droog. Buiten zorgt een winterprik voor wat friste, in de living van De Keyzers villa knettert het houtvuur. Voor hem op de salontafel heeft de 58-jarige fotograaf zijn fotoboeken Moments before the flood en Higher ground naast elkaar uitgestald. Ze zijn net even groot en dik, ze horen dan ook bij elkaar. De titels suggereren wat Hollywood-drama. "Het lettertype van Moments before the flood is ook echt geleend van zo'n oude scififilm uit de jaren 1950. De vormgeving van de cover vind ik erg belangrijk, hij moet je meegeven hoe je de beelden moet lezen."
De titel en het logo van Higher ground vond De Keyzer dan weer bij een gelijknamige religieuze sekte in de VS. "Ze hadden zich teruggetrokken in de bergen, als een soort exodus. Dat vatte perfect het idee dat ik had." Zo'n denkpatroon heeft hij als fotograaf nodig om anders naar de wereld te kijken. "Stranden en bergen, dat zijn de grootste clichés in de fotografie. Ik vind het dan een uitdaging om zulke onderwerpen anders te benaderen. Via de klimaatverandering bijvoorbeeld."
Toppen van Europa
Voor De Keyzer is de werkelijkheid een speeltuin. Hij vertrekt vanuit het nieuws of de geschiedenis en bouwt daar een verhaal rond. "Ik zal niet meteen in een vliegtuig springen als er ergens iets gebeurt of naar Syrië trekken om er de slachtoffers van de oorlog te fotograferen. Dat is mij te letterlijk, te makkelijk. Ik heb tijd en afstand nodig."
En of. Voor Moments before the flood dweilde hij tussen 2009 en 2012 alle kusten van Europa af. 120.000 km stond er na achttien maanden op de teller van zijn auto. "Ik heb een klein beetje een megalomaan trekje," zegt hij met een glimlach. "Maar dankzij digitale technieken en Google Earth verlopen zulke projecten tegenwoordig vrij vlot. Alles stond op voorhand in mijn gps."
Toen hij zijn tocht langs de afkalvende vloedlijn maakte, was de wereld nog goeddeels verdeeld in believers en non-believers. Ondertussen ontkent grosso modo enkel Trump nog de opwarming van de aarde. Het bracht De Keyzer op het idee om te speuren naar vluchtoorden, imaginaire plekken na de vloedgolf. Hij trok naar de toppen van Europa, naar de wereld van skiliften, bergmeren en smeltende gletsjers. "Natuurlijk overdrijf ik, want je zal nooit 3.000 meter hoog moeten stijgen om safe te zitten. Maar in de overdrijving kom je soms dichter bij de waarheid."
(Lees verder onder de foto.)
Op de hoogtes van onder meer Zwitserland en Oostenrijk bracht de kabelbaan hem naar plaatsen waar de homo ludens zich uitermate leek te vermaken. In de zomer, dat wel. "In de winter zie je alleen maar mensen in skipakken rondlopen en glühwein drinken, dat werkte niet." De Keyzer kwam er tot zijn verbazing terecht tussen de Chinezen, Indiërs en Arabieren.
"Aan de voet van de met doeken afgedekte gletsjers zag ik plots gesluierde vrouwen rondlopen. (Lacht) Blijkt dat in de Koran het paradijs zou omschreven zijn als een dorpje aan een meer aan de voet van een besneeuwde bergtop. Reisbureaus proberen daarmee uit te pakken en rijke moslims naar hier te lokken. Dat uitgerekend Zwitserland op die manier 'immigranten' over de vloer krijgt, vind ik wel symbolisch."
Religie, systemen, ideologieën zijn stokpaardjes van De Keyzer. In Moments before the flood en Higher ground komt Fort Europa weer in beeld. Eerder koppelde hij al de geschiedenis van het oude continent aan het nu in de fotoboeken EVROPA en Trinity. Moments before the flood gaat niet enkel over de natuur die aan de grenzen van Europa vreet.
"Water is de laatste vijand. Je ziet ook oude versterkingen, dijken, burchten en allerlei bouwsels waarmee de mens zich heeft willen beschermen tegen alle dreiging die van over zee kwam. Terwijl dat allemaal futiel is gebleken. Europa is altijd een beetje een beschermd continent gebleven. Wij voelen ons ook nog steeds veilig en comfortabel, maar je ziet dat dat stilaan begint te veranderen. De Europeaan is bang voor alles wat op hem afkomt. En angst is een goed onderwerp om mee te werken."
Lynchiaans
Stonden er bij de kustplaatsen in Moments before the flood nog locaties vermeld, dan blijven die in Higher ground onbestemd. "Ik wilde het niet te concreet maken. Als je er Matterhorn of Sölden bij zet, dan wordt het een toeristische folder. Ik krijg wel reacties van mensen dat ze de foto's mooi vinden, maar dat het jammer is dat er niet bij staat waar het is, omdat ze er naartoe willen gaan." (Lacht)
De sterkste beelden van Carl De Keyzer gebruiken net die schoonheid als hinderlaag. Zoals in zijn boek Zona, waarin hij opgeruimde Russische strafkampen in gesatureerde, bijna feeërieke kleuren vatte. "Dat werd door sommigen afgedaan als propaganda. Terwijl ik net door weer te overdrijven er een angel in had gestopt."
Het bruegeliaanse tafereel in Higher ground van spelende kinderen en barbecueënde volwassenen tegen een zonnige achtergrond van bergen en meren, ziet er idyllisch uit, maar onderhuids sluimert dreiging. "Ik combineer graag romantische schoonheid met iets unheimisch. Het heeft iets apocalyptisch, maar ik drijf er natuurlijk ook de spot mee. Als die vloedgolf er ooit komt, zal niet iedereen mooi aanschuiven aan de kabelbanen. Dat wordt totale chaos. Enkel de superrijken zullen zich met hun familie een plekje kunnen permitteren in gated community's. De Oostenrijkse adelaar die vaak terugkeert in mijn beelden vond ik mooi als symbool van een nieuwe natie."
Ararat, het verhaal van de Franse auteur Philippe Claudel dat Higher ground inleidt, versterkt die lynchiaanse sfeer nog. "Quand j'étais enfant, j'avais peur que les montagnes se décrochent et tombent sur ma tête," vertelt het personage dat naar de bergen is moeten vluchten en er terechtkomt tussen kabelbanen, kruisbeelden en hotels met namen als Eden No. 7. "Bij de tentoonstelling zullen we zijn tekst combineren met de foto's, om het idee van het verhaal nog te vergroten. Mijn fotoboeken beschouw ik eigenlijk als romans."
In Moments before the flood lag de ingehouden spanning voor het grijpen. Maar De Keyzer werkte ook met een speciale techniek van meerdere belichtingen, waardoor de zeeën aan donkerte wonnen. "Ik wilde geen echte stormen fotograferen. Een kalme zee kan veel onheilspellender zijn dan een woeste oceaan. Daarom ben ik ook niet gaan ronddobberen in een bootje in New Orleans na de orkaan Katrina of in de Pacific, waar ze nu al de stijging van de zeespiegel voelen. Dat is te duidelijk."
(Lees verder onder de foto.)
In de verbeelding vindt De Keyzer veel kracht, maar zo ver als pakweg Jeff Wall of Max Pinckers wil hij niet gaan. "Ik moet toch altijd dingen herkennen waar ik op kan voortbouwen. Ik doe niet aan mise-en-scène, ik werk met beelden die verschillende lagen in zich dragen. Eigenlijk zou ik het nog eenvoudiger willen, een beetje à la Alec Soth, die met pure eenvoud krachtige beelden maakt."
Terwijl ik het vlakke land induik, vertelt hij me dat hij zichzelf beschouwt als concerned photographer. In het spel tussen humor en pessimisme wil hij de kijker bewust maken. "Fotografie heeft geen impact meer, maar ik wil nadenken over de wereld. Jan Hoet zei me altijd dat goede kunst, geëngageerde kunst is. Ik heb dat nodig om me over mijn eigen luiheid te zetten."
> Carl De Keyzer: Higher ground. 02/03 > 30/04, Botanique, Sint-Joost-ten-Node
Lees meer over: Sint-Joost-ten-Node, Expo
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.