De monsterlijke maar tegelijk bizar mooie figuren van Jane Alexander

Vooraleer Jane Alexander het Museum for African Art in New York aandoet, stelt ze nog tentoon in De Elektriciteitscentrale. Maak kennis met de monsterlijke maar tegelijk bizar mooie figuren van de Zuid-Afrikaanse kunstenares.

De wezens in de installaties van Jane Alexander (1959) zijn best eng: menselijke lichamen met het hoofd van een dier. Ze lijken ontsnapt uit een nachtmerrie of misschien zijn ze het product van een mutatie in een postnucleair tijdperk. Maar tegelijk stralen ze ook een onschuldige lieflijkheid uit. Dat geeft een dubbel gevoel waar je niet altijd wijs uit raakt. Bij Alexander zelf kom je niet ver, want de kunstenares wil geen uitleg geven bij haar werk. In de eerste plaats omdat haar kunst visueel is - de juiste woorden vinden is moeilijk. Was het makkelijk, ze zou een schrijver zijn. Geen uitleg opent wel de weg naar een eigen interpretatie.

Machetes, sikkels en tractoren
Wanneer Alexander in de jaren 1980 kunst begint te maken is Zuid-Afrika nog afgesloten van de buitenwereld. Ook al geeft Alexander geen interviews, toch laat ze optekenen dat haar werk grondig is beïnvloed door de politiek in haar thuisland. Ze maakt een analyse van de maatschappij van de machtige blanke man en de onderdrukte zwarte, slachtoffer van agressie en geweld. Wanneer in 1990 Nelson Mandela vrijkomt en apartheid voorgoed tot het verleden behoort, lijkt niemand in Zuid-Afrika nog goed te weten wie hij is. Hoe gedraag je je nu als blanke tegenover een zwarte en omgekeerd?

Het werk van Alexander is het product van deze woelige tijd. De installatie African adventure leent haar naam van een reisbureau dat zijn klanten prachtige reizen belooft. Na de apartheid is Zuid-Afrika plots erg populair: zijn kunst, zijn schrijvers maar ook zijn oogverblindende landschappen die je als toerist kunt bezoeken.

In African adventure, waarvan de figuren met veel oog voor detail zijn uitgevoerd, creëert Alexander een complexe en meerlagige realiteit die verwijst naar het heden en het koloniale verleden van Zuid-Afrika. Op de vloer van De Elektriciteitscentrale ligt rode ijzerhoudende aarde uitgespreid als een tapijt met perfect rechte hoeken. De centrale figuur draagt een machete in zijn ene hand en sleept aan koorden vastgemaakte sikkels en speelgoedtractoren achter zich aan. Over zijn hoofd is er een kap getrokken. Hij wordt omringd door vreemde mensachtige wezens. Drie ervan staan op munitiekisten die dateren uit begin vorige eeuw, toen Zuid-Afrika verwikkeld was in een oorlog met Angola en Namibië.

De werken van Alexander zitten tjokvol verwijzingen naar de vaak bloedige Zuid-Afrikaanse geschiedenis. Als buitenstaander kun je dat niet altijd even goed benoemen maar je voelt het wel. Een enorme verdienste is dat haar werk ook buiten de grenzen van haar thuisland mensen weet te beroeren.

Kinderlijke onschuld
Jane Alexander maakt ook fotocollages en video's maar het beklijvendst zijn de installaties met figuren op ware grootte, waar je bijna mee kunt interageren.

Bom boys bestaat uit negen levensechte 'jongens'. Sommigen zijn gekleed, een andere half en nog een andere helemaal naakt. De jongens kijken niet naar elkaar, noch naar de toeschouwer. Ze dragen maskers die maar half kunnen verdoezelen dat dit geen lachende gezichten zijn. De jongens staan in gelijkaardige poses op een grijze ondergrond die bestaat uit 36 vierkanten. Zijn het gewoon tegels of is het een bordspel? Misschien zijn de jongens wel wezen of straatjochies die bedelen om te overleven? Of het zijn gewoon pionnen die je kunt controleren?

Bom boys roept heel wat op bij de kijker: nieuwsgierigheid, verloren onschuld, angst en medeleven. Alexander slaagt erin om armoede en erbarmelijke levensomstandigheden zichtbaar te maken en met haar installatie een heel scala aan gevoelens op te wekken.

Vals gevoel van veiligheid
In het midden van de exporuimte staat de installatie Security. Ook veiligheid is een terugkerend thema. In een land waar meedogenloos geweld tot de realiteit van alledag behoort, is veiligheid een grote zorg. Dat blijkt uit de strenge toegangscontrole voor woonzones, de alarmsystemen, bewakingscamera's, vlijmscherpe omheiningen, paniekknoppen, de privé-bewakingsagenten en het toenemend aantal wapens.

De constructie die Alexander opzet in De Elektriciteitscentrale liegt er niet om. Een vers ingezaaid tarweveldje wordt omheind door een dubbele rij hekkens, bovenaan afgeboord met vlijmscherpe prikkeldraad. Akelig echt. Twee eigenaardige figuren houden de wacht. Een beetje knullig marcheren ze rond het veldje met de sikkel als enige wapen. Alexander verwijst naar de vaak zwarte bewakingsagenten die slecht betaald, zonder enige vorm van opleiding, met enkel een uniform en wapenstok moeten zorgen voor een vals gevoel van veiligheid. Maar breder gaat het ook over migratie en de maatschappelijke en economische omstandigheden die daartoe kunnen leiden.

Security [surveys from the Cape of Good Hope] is een tentoonstelling die wel even blijft nazinderen. De bizarre, mooie monsters van Jane Alexander geven vorm aan de kwetsbaarheid van een maatschappij.

Jane Alexander: security
> 21/8 • wo > zo 10.30 > 18 uur
€2,50/4,50/6 (-15: gratis)

De elektriciteitscentrale
Sint Katelijneplein 44
1000 Brussel

02-279.64.35