Expo Rembrandt in zwart-wit: Snapshots en selfies met gekke bekken

“Wie bedenkt het om een poepend hondje op de voorgrond te zetten?” De privéverzamelaar Jaap Mulders heeft een missie: de etsen van Rembrandt ontdoen van hun elitaire karakter. Daarom krijgt de bezoeker van de expo in Bozar een tablet met verhalen mee.

“Met de tablet kan je een ets scannen en een nog sterkere uitvergroting bekomen dan met een vergrootglas. Dat heeft het voordeel dat je niet met z’n allen voor de prent hoeft te gaan hangen. Het lijkt allemaal heel schetsmatig, maar elk lijntje blijkt te kloppen en een functie te hebben. Ga maar kijken.”

In Nederland vond Mulders het fijn om te exposeren in gebouwen uit Rembrandts tijd of ervoor, maar Bozar maakt hem niet minder blij. “Het centrum van Europa is een terechte plek voor een kunstenaar die door zoveel Europese kunstenaars geïnspireerd werd en op zijn beurt zelf een inspiratie was voor zoveel andere kunstenaars in heel Europa. Vandaag wordt Rembrandt gezien als een van de grootste schilders van Europa, maar het is dankzij zijn prentkunst dat zijn oeuvre zo populair werd.”

Rembrandt wordt de grootste etser van de wereld genoemd en Mulders verklaart dat zo: “Het waren noch voorstudies van schilderijen, noch kopieën ervan, wat toen veel werd gedaan. Voor Rembrandt was elke ets een kunstwerk op zich. In wat de Honderdguldenprent is gaan heten zit een compleet hoofdstuk van Matteüs, en dan die prachtige lichtcontrasten waarvoor ook zijn schilderijen beroemd zijn.

Zijn zelfportret Rembrandt leunend op een balustrade uit 1639 is speciaal omdat hij zich daar na alle selfies met gekke bekken als een grand seigneur tekent. Adam en Eva beeldt hij af als een ouder echtpaar, wat not done was.

Rembrandt staat bekend voor zijn realistische naakten, vooral de vrouwen. Tot ver in de twintigste eeuw werd hij daarvoor bekritiseerd door kunstkenners, tegenwoordig wordt hij juist geroemd om zijn realisme. Let ook op het olifantje Hanske, een beest dat een jaar eerder in Amsterdam te zien was. Zijn panorama Zicht op Amsterdam (ca. 1640-41) is akelig nauwkeurig. Misschien heeft hij het wel en plein air geëtst, al zal het niet prettig geweest zijn om met een plakkende etsplaat in het open veld te gaan zitten.”

Volgens Mulders zou Rembrandt in onze tijd een fotograaf geweest zijn: “Er zijn de selfies en paparazziachtige prenten, bijvoorbeeld van een badende Diana, die als het ware recht in de camera kijkt in plaats van het hoofd zedig af te wenden, zoals toen gebruikelijk was. We zien zelfs een photoshoppende Rembrandt: een etsplaat van Hercules Seghers werd voor bijna de helft uitgevlakt en opnieuw ingevuld met nieuwe figuren. Die ets hangt ook op de tentoonstelling. De barmhartige Samaritaan: wie bedenkt het om een poepend hondje op de voorgrond te zetten? Tenzij je zoiets maakt met in het achterhoofd dat je gewoon de werkelijkheid – zoals met een foto – wilt weergeven.”

Wat is echt?
Het was een koperen etsplaat waarmee de verzameling van Mulders begon: “Rembrandt heeft die wel écht vastgehad.” Op de tentoonstelling worden 80 originele etsen getoond, Mulders’ halve collectie, met scènes uit het dagelijks leven en de Bijbel en landschappen (Rembrandts oeuvre telt zo’n 300-tal etsen).

Mulders heeft geen voorkeur voor bepaalde thema’s. Hij volgt gewoon wat er op veilingen en beurzen wordt aangeboden in de hoop zijn slag te kunnen slaan. Moet hij opletten voor vervalsingen?

Mulders: “Het vals-of-echt-verhaal is een belangrijke leidraad in de tentoonstelling. Kinderen die de expo bezoeken kunnen op speurtocht met behulp van de tablet. Er hangen maar liefst vier zogenaamde valse etsen. Een postume afdruk van de echte plaat wordt niet als vals beschouwd, maar is vaak wel verder van het origineel verwijderd dan bijvoorbeeld een mooie fotokopie van een originele eerste staat (afdrukken van een etsplaat die een eerste, tweede keer gewijzigd zijn, heten tweede, derde staat, en zo verder, AD).”

“Bij schilderijen is het vrij simpel: het is een echte Rembrandt of niet, al weten we het antwoord soms niet. Bij etsen is er een groot grijs gebied. Alleen de etsplaten zelf zijn een écht kunstwerk, maar die zien er niet uit. Van het portret van de goudsmid Jat Lutma zijn er zowel verschillende staten als verschillende dragers te zien. Er zit bovendien een maculatuur bij, een opzettelijke misdruk. Rembrandt experimenteerde met etsnaald, droge naald en burijn en ook met papiersoorten, de tablet vertelt je er alles over.”

Rembrandt in zwart-wit, 26/2 > 29/5, Bozar, Brussel-stad, reserveren aangeraden, er zijn uurblokken