Grote overzichtstentoonstelling Neo Rauch in Bozar

De Oost-Duitse schilder Neo Rauch debuteerde op zijn 33ste, vier jaar na de val van de muur. Een kleine twintig jaar later werden zijn bevreemdende schilderijen in de belangrijkste musea ter wereld getoond. Bozar brengt nu ook een overzicht van zijn werk in ons land.

Neo Rauch is een van de meest vooraanstaande schilders van zijn generatie. De kunstenaar werd in 1960 in Leipzig geboren, een niet onbelangrijk biografisch gegeven. In zijn vroege werken verwijst hij dan ook vaak naar de voormalige DDR en de Wende. Niet alleen door het vale kleurgebruik, maar ook door afbeeldingen van leegstaande fabrieken, stukken van de muur of grenscontroleposten.

Vaak combineert hij die met de vormtaal van utopische posters uit de jaren '50. Geleidelijk aan worden zijn bronnen gevarieerder en laat hij zijn verbeelding de vrije loop. Dat levert barokke composities op waarin een surrealistische droomwereld wordt geëvoceerd. Zijn schilderijen nemen ook toe qua formaat. Het worden heuse tableaus die wemelen van bonte personages waar Biedermeierfiguren en DDR-soldaten broederlijk naast elkaar staan. Rauch gebruikt dan ook verschillende narratieve draden, vaak met allegorisch karakter, die op anachronistische wijze worden samengebracht.

Verdoken zelfportret
Neem nu het schilderij Nest. Het stelt een groep mensen voor, waaronder twee mannen in hedendaagse legerkledij die schilderen in open lucht. Een van hen - een verdoken zelfportret van Rauch - krijgt advies van een man in Rubensiaanse kledij. Ze hebben geen oog voor wat zich beneden in het doek afspeelt. Daar gaan twee insecten met gigantische scharen elkaar te lijf.

Nest is een bevreemdend werk dat meer vragen oproept dan antwoorden. Het is een van de veertig schilderijen die curator Harald Kunde selecteerde voor de tentoonstelling in Bozar. Behalve schilderijen zijn er ook een aantal tekeningen opgenomen. "De tekeningen zijn belangrijk om Rauchs artistieke ontwikkeling te zien," zegt Kunde via de telefoon. Kunde is niet alleen curator van de tentoonstelling, hij is ook een vriend van Rauch. Hij kent de kunstenaar al sinds de jaren '80 en is dan ook een bevoorrechte getuige van diens persoonlijke en artistieke ontwikkeling.

De tentoonstelling is opgebouwd volgens een omgekeerde chronologie. Van recente werken gaat het parcours terug in de tijd. Waarom heeft u voor die benadering gekozen?
Harald Kunde: "Dat komt door de architectuur van Bozar (de tentoonstelling volgt het circuit van de Ravensteinstraat, red.). Rauchs recente schilderijen zijn veel groter dan zijn vroege werken. Het bezoekerscircuit begint dan ook met Zähmung, een reusachtig schilderij uit 2011. Daarna gaat het in zeven stappen terug naar zijn beginperiode in 1993."

Rauch is opgegroeid tijdens het DDR- regime. Hoe belangrijk was dat voor zijn oeuvre?
Kunde: "Het was zeer belangrijk. Maar het is niet zijn enige bron. Hij studeerde in de jaren '80 aan een bekende kunstschool in Leipzig (Leipziger Schule, red.) waar zeer goede Oost-Duitse leraars doceerden. Belangrijk voor Rauch was dat de muur op het juiste moment viel. Hij was eind in de twintig toen de wereld volledig veranderde en hij opnieuw kon beginnen. Hij was niet te jong, maar ook niet te oud om nieuwe invloeden op te doen uit het westen. Met die twee verschillende bronnen creëerde hij zijn eigen, unieke stijl. Indien hij was opgegroeid in het westen, dan zou hij die invloed uit Oost-Duitsland gemist hebben, en omgekeerd."

De bronnen die hij in zijn schilderijen verwerkt zijn zeer divers, gaande van DDR kinderboeken over strips, posters, historische schilderkunst …
Kunde: "Rauch gebruikt heel veel bronnen. Strips waren zeer belangrijk voor hem. In Oost-Duitsland was er maar één strip, de Digedags die een ware cultstatus hebben. Het was een belangrijke inspiratiebron voor Rauch. Maar er waren ook de vroege, Amerikaanse strips uit de jaren '40 en '50, voornamelijk in zwart-wit.

Rauch gebruikt vaak tekstballonnetjes. Die zijn meestal leeg. Maar soms schrijft hij er de titel van het werk in. Rauch is steeds op zoek naar verschillende lagen om zijn schilderijen op te bouwen. Hij is niet geïnteresseerd in het schilderen van de realiteit. Hij wil een artificiële wereld weergeven. Door de combinatie van verschillende bronnen en picturale strategieën krijg je haast een blik in zijn brein. Dromen zijn ook zeer belangrijk. Rauch is een aanhanger van de surrealistische schilderkunst. Hij zei ooit dat dromen voor hem een andere manier is om te schilderen. Je weet nooit wat realiteit is en wat verbeelding."

Interessant is ook de manier waarop hij het potentieel van de schilderkunst optimaal benut door de dimensie van tijd en ruimte door elkaar te halen.
Kunde: "Ja, dat klopt. Zijn schilderijen hebben een groot narratief potentieel. Hij vertelt steeds verhalen. Maar hij doet dat nooit op lineaire wijze met een begin en een einde. Hij vertelt een verhaal zonder einde."

Vaak voert hij zichzelf op in zijn schilderijen. In het werk Kunde, een van de werken op de tentoonstelling, wordt u dan weer afgebeeld. Hoe voelt het om door Neo Rauch vereeuwigd te worden?
Kunde: "(lacht). Het is een woordspeling. Mijn familienaam betekent in het Duits zowel nieuws (Die Kunde) als klant (Der Kunde). In dit werk is het in de betekenis van nieuws. Ik hou van dat schilderij. Het is nog niet veel getoond aan het publiek. Als je mij ziet en daarna de afbeelding, dan begrijp je wel het verschil."