Praat achteraf: Een mythe in 101 miniaturen

Vorige week werd in het Jubelparkmuseum alweer de vijfentwintigste tentoonstelling geopend in het kader van Europalia India.

Het gaat om een kleine maar fijne tentoonstelling, want ze betreft 101 miniaturen die tussen de zestiende en de negentiende eeuw werden vervaardigd in het subcontinent. De miniaturen zijn afkomstig uit de enorm rijke verzameling van het Nationaal Museum van New Delhi. Om de keuze uit de duizenden miniaturen van die collectie al iets makkelijker te maken, werd gekozen voor illustraties die het eeuwenoude epos Ramayana in beeld brengen.

De Ramayana (‘Rama’s levensreis’) is net zoals de nog uitgebreidere en in het westen iets bekendere Mahabharata een klassiek hindoeïstisch heldendicht, dat na een lang bestaan in de orale traditie voor het eerst in het Sanskriet op schrift werd gesteld door de dichter Valmiki, meer dan 2.000 jaar geleden. Het bestaat uit zeven boeken van 24.000 coupletten, en vertelt het verhaal van de kroonprins Rama die door een intrige aan het hof samen met zijn vrouw Sita en zijn halfbroer Lakshmana gedurende veertien jaar naar het woud wordt verbannen. Daar wordt de mooie Sita ontvoerd door de tienhoofdige demonenkoning Ravana, die haar meeneemt naar zijn eiland Lanka (Sri Lanka). Daarop beginnen Rama en Lakshmana aan een lange zoektocht vol avonturen en beproevingen. Mede dankzij de hulp van het apenleger onder leiding van apengeneraal Hanuman, slaagt Rama er uiteindelijk in Ravana te overwinnen en Sita te bevrijden.

Afgezien van het apenleger en nog een heleboel andere elementen is de Ramayana dus een verhaal met universele thema’s als moed, trouw, vriendschap, liefde en rechtvaardigheid, dat zelfs opvallende overeenkomsten vertoont met de Ilias en Odyssee van Homeros. De Indiërs zien Rama nog steeds als een godheid, met name als de zevende (van tien) incarnaties van de hindoegod Vishnu.

De geselecteerde miniaturen zijn - om budgettaire en om veiligheidsredenen - allemaal opgehangen in één vrij kleine ruimte in het museum. Ze hangen daarom met drie of vier boven elkaar in een druk mozaïek. Erg is dat niet, want de overdaad draagt in belangrijke mate bij tot de impact van het geheel. Bovendien moeten we er niet flauw over doen: om als Westerse leek de draagkracht en de finesses van dit gedetailleerd weergegeven epos te doorgronden, is er een grote bereidwilligheid en inspanning nodig. De tentoonstellingszaal wordt zo een van de vele Wunderkammers die het immense museum - op zijn beurt maar één afdeling van de KMKG - rijk is. De geschiedenis van de wereld laat zich nu eenmaal niet zomaar samenvatten.
In de andere richting toont ook elke miniatuur op zich een hele wereld. Ook al omdat ze vervaardigd zijn door verschillende scholen of stijlen binnen de Indische miniatuurkunst. In totaal kan de stijl van zo’n 22 scholen worden vergeleken.
Het algemene kenmerk dat natuurlijk meteen in het oog springt, is het kleurenpalet van de prenten, die de kleurenpracht die het Indische subcontinent op zich wordt toegedicht nog vele malen overtreft.
De eerste tekening is een klein portret van Rama, afgebeeld met de boog die hij als geen ander weet te hanteren. Hij is getooid met zijn gouden kroon, is gezeten op een duizendbladige lotus, en heeft zelf de donkere lichaamskleur van de blauwe lotus. Heeft James Cameron hier zijn inspiratie gehaald voor zijn blauwe boogschietende Na’vi volkje in Avatar?

Verderop hangt ook een portret van Rama’s tegenspeler Ravana, gezeten op zijn gouden troon. Hij wordt afgebeeld met tien hoofden die zijn enorme wijsheid symboliseren, en twintig armen waarmee hij zijn vechtkunst demonstreert. Het epos eindigt met prent negenennegentig, die laat zien hoe Sita door Moeder Aarde wordt opgenomen nadat zij door Rama ten tweeden male werd gevraagd haar kuisheid te bewijzen. Eerder was de bevrijde Sita al achtergelaten in het woud, omdat na haar lange verblijf bij Ravana twijfel ontstond over haar puurheid. Een curieus einde dat misschien eens een aandachtige genderstudie verdient.

De bezoekersgids vertelt het hele epos in grote lijnen en geeft ook bij elke miniatuur aan om welke episode het gaat. De Engelse catalogus vertelt het hele verhaal.