Praat achteraf: Het jaar van de stelling

Het nieuwe jaar is begonnen. Winterpret is nog niet voorbij, maar de veelbesproken alternatieve kerstboom op de Grote Markt is al verwijderd. Het probleem met die kerstboom was natuurlijk niet dat hij onze christelijke tradities onder de multiculturele mat wou vegen. Het probleem met die kerstboom was, zoals verschillende mensen terecht hebben opgemerkt, dat hij was opgetrokken uit stellingen. Terugblikkend zou je kunnen zeggen dat 2012 het jaar van de stelling was.

Het was ook vorig jaar dat de rechter de stellingen van het Justitiepaleis illegaal verklaarde. En het was het jaar waarin het gebouw in de Nieuwstraat waar H&M, Forever 21 en Hema onderdak hebben, in brand vloog omdat het voor renovatie in de stellingen stond. Het was ten slotte ook het jaar waarin de gevels van de Grote Markt eindelijk van hun stellingen werden verlost.

Dat de kerstboom op de Grote Markt in feite gewoon een verlichte stelling was, hoeft niet te verwonderen. In Brussel is het al langer een trend dat kunstenaars zich door het fenomeen 'stelling' laten inspireren. In hoeverre we in dat geval van constructie of deconstructie moeten spreken, is ons niet duidelijk. We zijn in het verleden al vaker langs stellingen op pleinen gelopen die kunstwerken moesten voorstellen. Niet dat we het ermee vergelijken, maar het werk van de (niet toevallig) Brusselse kunstenaar Arne Quinze kun je interpreteren als een subliem, iconisch en permanent voorbeeld van de stellingenkunst. De veel gepl(a)ag(ieer)de kunstenaar heeft ondertussen dan ook al meer navolgers dan hem lief is. In een poging om op de kar van deze kunsttrend te springen heeft zelfs het onvolprezen Brusselse Alibi Collectief in 2012 zijn stokoude theatervoorstelling Échafaudages opnieuw opgevoerd. Tot slot blijken stellingen ook zeer goed van pas te komen voor het aankondigingen van cultuurevenementen. U moet bijvoorbeeld maar eens langs Sainctelette. Daar staat altijd wel een wildgeparkeerde stelling een evenement in Thurn & Taxis aan te kondigen.

In wezen gaat het hier om visuele pollutie, maar kunstenaars kunnen uiteraard alleen maar werken met de inspiratie die de realiteit hen aanreikt. En die realiteit is dat Brussel altijd vol stellingen staat. Want u fronste daarnet terecht de wenkbrauwen: de stelling dat 2012 het jaar van de stelling zou zijn, klopt helemaal niet. In Brussel is elk jaar een jaar van de stelling. Je vraagt je af of er misschien een zwaar lobbyende beroepsgroep achter zit. Temeer daar men in buitenlandse steden toch niet zoveel last lijkt te hebben van stellingen als bij ons.

Dat kunstenaars die bouwvakkeresthetiek overnemen, versterkt nog eens de perceptie dat Brussel een eeuwige bouwput is. En dat nadeel heb maar één voordeel: als onze kunstwerken wat op openbare werken lijken, dan lijken onze openbare werken ook wat op kunstwerken. Maar voor de rest hoeven we ons geen illusies te maken: Brussel zal er echt niet definitief mooier uitzien als deze of gene werkzaamheden eindelijk achter de rug zijn. Want op dat moment staan alweer nieuwe stellingen klaar. En helemaal op het einde beginnen we van voor af aan.

In die zin hebben stellingen wel een dubbelzinnige symbolische lading. Ze kunnen duiden op vertraging, mislukking en oplapwerk, maar ook op de dynamiek van goede voornemens en work in progress. Een van de mooiste theaterervaringen van 2012 hadden we begin december in de Modelwijk, waar de KVS met het stadsproject Tok Toc Knock Skieven en All problems can never be solved voorstelde. Skieven was een monumentale theatertekst van Thomas Gunzig over architectuur, en All problems... was een tentoonstelling van vijftig utopische, niet realiseerbare, maar wel ongemeen poëtische en geestige architectuurmaquettes. De redenering van kunstenaar Jozef Wouters achter de tentoonstelling was de volgende: het oorspronkelijke, ideale ontwerp van de Modelwijk mag dan een maquette zijn gebleven die nooit uit de stellingen is geraakt, het moment waarop dat ideale ontwerp werd ontwikkeld en aan de mensen werd voorgesteld, moet zeer heuglijk en feestelijk geweest zijn. Waarom dan niet gewoon maquettes verzinnen zonder de rompslomp van de uitvoering erbij te nemen?

Dat is dan meteen het goede nieuws over de goede voornemens die u voor dit jaar in de steigers hebt gezet. Er echt aan werken hoeft niet. 2013 wordt toch weer het jaar van de stelling.