Sam Dillemans portretteert grote geesten

In het Kasteel van Gaasbeek kun je de komende maanden meer dan driehonderd grote geesten in de ogen gaan kijken. Hun portretten zijn op magistrale wijze geschilderd door de Antwerpse hedendaagse oude meester, Sam Dillemans.

Drie jaar is Sam Dillemans bijna obsessief bezig geweest aan deze serie van meer dan driehonderd portretten, meestal van schrijvers. Sam Dillemans: "De onderwerpen kloppen meestal vanzelf aan. Daarvoor moet ik me niet forceren. Ik heb vijf jaar aan één stuk hetzelfde model geschilderd, daarna de oude meesters geïnterpreteerd, toen kwam de serie met de boksers, en nu waren het sinds 2010 schrijvers. Daarvan zaten er al een paar in mijn laatste tentoonstelling drie jaar geleden - Céline, Bukowksi - dus het kondigde zich wel een beetje aan. Maar ik wacht tot het moment klaar is en dan raak ik helemaal begeesterd."

"Het leeuwendeel zijn inderdaad schrijvers - Edgar Allan Poe, Dostojevski, Kerouac, Proust, enfin, noem ze maar. Maar er zitten ook wetenschappers bij als Marie Curie en Niels Bohr, en artiesten als The Beatles, Stan Laurel en Fred Astaire. En Mozart natuurlijk, die ik van alle kunstenaars de allergrootste vind."

"Het zijn allemaal mensen waar ik naar opkijk. Dat ligt in mijn aard. Ik heb veel bewondering voor uitzonderlijke talenten. Moesten Messi of Maradona hier in het atelier langskomen, dan zou ik een kalmeermiddel moeten innemen. Bewondering geeft je een drive in het leven. Iedereen is gelijk, zeggen ze wel eens. Maar nee, we zijn natuurlijk niet gelijk."

We hadden wel al vernomen dat je behalve veel schilderde ook veel las.
Sam Dillemans: De literatuur is een oud lief. Al van jongs af lees ik de wereldliteratuur. Schrijvers kunnen een briljante en gebalde visie op het leven geven die je voor een paar eurocent kunt kopen in de kringwinkel. Tachtig, negentig procent van de schrijvers die ik geschilderd heb, heb ik dus ook gelezen en de meeste vind ik ook goed. Ik sta wel niet zo achter de literatuur van Beckett, maar die heeft dan weer een geweldige kop, terwijl Sándor Márai een hele simpele kop heeft maar een schitterende schrijver is. Er zitten er ook bij die ik niet gelezen heb. Anna Achmatova of Marina Tsvetajeva, bijvoorbeeld.

Speciaal nog bepaalde boeken lezen, heb ik niet gedaan. Ik lees nog zoals altijd, maar je moet de geportretteerden ook niet te dicht op de huid zitten. Anders krijg je drempelvrees. Als je weet dat je Delacroix of Picasso aan het schilderen bent, moet je niet staan beven van de trac. Dan steek je ondertussen gewoon een lasagne in de oven. En als je Bach schildert, speel je ondertussen ABBA.

Het is echt een prachtige periode geweest in de aanwezigheid van die grote geesten. Ik kon gezellig voor de stoof werken. Op kleine formaten die minder fysieke arbeid vragen. Ik ben eigenlijk nog aan het afkicken, want af en toe krijg ik nog een aanval en schilder ik nog een kop.

Er zat blijkbaar wel evolutie in de portretten.
Dillemans: De eerste koppen die ik geschilderd heb, zijn dik en in kleur, maar ik ben geëindigd bij dun en in zwart-wit - ook nog in olieverf, maar gereduceerd tot het minimale. Daar zit geen concept achter. Dat gaat volgens de wetten van mijn penseel waar ik naar luister.
Vooral de laatste werken zijn risicovol. Als je rechtstreeks met verf op doek werkt, is het erop of eronder. Letterlijk uitgepuurd tot op het bot. En dan moet je meteen goed zitten. Wat je met een neusbeen of een oogkas kunt doen, is dan ook onuitputtelijk. Een lichaam is eindeloos. Als je een gezicht schildert, moet je ook denken aan het achterhoofd. Je moet eromheen kunnen draaien zoals een beeldhouwer.

Maar dat kun je alleen als je je vak goed beheerst. Zonder arrogant te willen zijn: ik heb me in mijn jeugd blind geschilderd op de oude meesters, op beeldhouwwerken, op de anatomie van Richer. Dit is dus een samengebalde visie na 35 jaar schilderen. Dan kun je ook afstand nemen van het portret. Anders ben je slaaf en slachtoffer van de gelijkenis. Het heeft natuurlijk geen zin om Mandelstam te schilderen als het resultaat meer op mijn buurman lijkt, maar het moet in de eerste plaats om een goed schilderij gaan. De manier waarop is het belangrijkste. Het is in de vormentaal dat je verrassend en innovatief moet zijn. Elke vierkante centimeter moet boeiend zijn. Als je merkt dat je goedkope oplossingen begint te zoeken, dan moet je ophouden. Het moet altijd op het scherp van de snee zijn. Een van de geheimen van kunst is arbeid. Als je op inspiratie moet wachten, dan wacht je op Godot. Vernieuwing kan alleen uit de werkkracht komen.

Sam Dillemans: Authors. paintings 2010-2012
wanneer: 19 april > 23 juni 2013, di > zo 10 > 18.00 uur
tickets: €6/8 (€1 voor -26 jarigen, gratis voor kinderen tot 7 jaar)
waar: KASTEEL VAN GAASBEEK, Kasteelstraat 40, Gaasbeek, 02-531.01.30, www.kasteelvangaasbeek.be