Wiels-expo met modder en mest uit Kosovo

Er hangt een geurtje aan Poisoned by men in need of some love, de eerste solotentoonstelling van Petrit Halilaj in België. Met post-apocalyptische diersculpturen gemaakt uit ijzer, afval, aarde, lijm en koeienmest zoekt de jonge Kosovaarse kunstenaar naar de identiteit van het naoorlogse ex-Joegoslavië. “Ik liet een vrachtwagen met modder en stront overkomen uit Kosovo.”

De nog vrij onbekende kunstenaar Petrit Halilaj (Kostërrc 1986, woont ook in Mantova en Berlijn) werkt voornamelijk met natuurlijke en alledaagse materialen zoals kreupelhout, aarde, en ook levende dieren zoals kippen. Die laat hij in grootschalige installaties samengaan - of ook "botsen" - met objecten uit zijn directe omgeving.

Zo ook op de Biënnale van Venetië waar hij nog tot eind november tentoon stelt. Daar vult hij zowat het volledige Kosovaarse paviljoen: een accumulatie van hout en aarde als een vogelnest waar de toeschouwer doorheen moet lopen. Binnenin staart die, als in een uitvergrote kijkdoos, door gaten in de muur. Hij ontdekt een huiselijk-abstract tafereel, inclusief vrolijk tsjirpende kanaries en een knalgeel kleed.

Halilaj: "Ik wilde een intieme belevingswereld creëren, een omgeving waar de bezoeker kan tot rust komen. Alles is opgetrokken met materialen afkomstig uit mijn directe leefwereld. Opmerkelijk is dat ook hier informatie werd achtergehouden. Zo vermeldde de curator/commissaris niet dat de kanaries afkomstig zijn van mijn Berlijnse appartement dat ik met mijn vriend deel. Voor mij is dat erg belangrijk. Zo zie je dat ook vandaag geschiedenissen subjectief geschreven worden. Precies daarover draait ook mijn werk in Wiels."

Lamentabele opslag
Poisoned by men in need of some love - de titel stamt uit een notitieboekje dat hij steeds bij zich draagt - heet zijn tentoonstelling in Brussel. Die gaat terug op de historiek van het Nationaal Natuurhistorisch Museum van Kosovo. Dat stelde in de hoofdstad Pristina van 1956 tot 2001 - in een eerste fase vanaf 1951 heette het nog Museum van Kosovo. Het bezit 's lands grootste collectie van dieren, planten en organismen, zowel opgezette exemplaren als foto's en documenten. Sinds 2001 tot vandaag doet het gebouw dienst als Etnografisch Museum. Dan werd de 'natuursector' in lamentabele omstandigheden opgeborgen - in een slecht verluchte ruimte waarin het voortdurend binnen regende.

Na herhaaldelijk aandringen kreeg Halilaj in juli 2013 toegang tot deze archieven, een uitzonderlijke toestemming die de vroegere museumdirecteur eerder werd ontzegd. "Samen met een groep universiteitsstudenten kon ik de verzameling bestuderen en documenteren," zegt de kunstenaar. "Het bleek een zeer waardevolle groep die de botanische en zoölogische diversiteit van onze regio documenteert. Je zou deze collectie kunnen beschouwen als een metafoor voor onze (ex-)natie en onze gedeelde geschiedenis. Enkel de sectie van opgezette vogels bestond uit meer dan 600 stuks, en ook de verzameling zoogdieren was enorm. Vandaag bevinden alle specimen - meer dan 1.800 in totaal - zich in een extreem slechte conditie. Van sommige stukken schiet haast niks meer over."

Onnatuurlijke metafoor
Op de derde verdieping van Wiels hangt een penetrante geur en is een hallucinant ensemble van 75 diersculpturen te zien: de artefacten uit het museum die Halilaj nabootste. Gemaakt uit ijzer, koeienmest, aarde, lijm en afval stellen ze een hert, een reiger, een lynx, een vis of een beer voor. De kunstenaar plaatste ze in statische, ietwat onnatuurlijke posities, bovendien op goud-koperen, ietwat kitscherige sokkels. Deze beesten lijken uit een sterk met olie vervuilde zee op te duiken om in een ongemakkelijke houding te bevriezen. Het zijn beklijvende, post-apocalyptische sculpturen die enigszins ook ironisch werken.

"Ik liet een vrachtwagen met modder en stront overkomen uit Kosovo en ontwierp de beelden ter plekke. Ik werk graag met alledaagse, goedkope materialen, overschotten en afval eigenlijk. Die zorgen voor contrast met cleane objecten en versterken de metafoor die ik wil communiceren. Deze beelden dragen immers een geschiedenis, ze vertellen een verhaal over dood en leven. Dertien jaar na de oorlog verliest bijvoorbeeld de eend zijn wetenschappelijke waarde, maar des te sterker bekomt het een symbool voor wat er in Kosovo is gebeurd."

Dodelijke stilte
In Wiels' bovenkamer, op de vierde verdieping, toont Halilaj eveneens een nieuwe film. Die documenteert nauwgezet en zonder commentaar het hele proces van de ontruiming van de archieven. Al vanaf de openingsshots wordt de ernst van de situatie duidelijk: we zien opgezette beesten volledig bedekt door de schimmel dus haast onherkenbaar. De tentoonstelling omvat ook antieke vitrinekasten en tientallen foto's, eveneens afkomstig uit de collectie van het museum. Veel daarvan zijn in zwart-wit, sommige in technicolor. Die laatste werden genomen vlak voor het hele ensemble van dieren in de verstikkende opslagruimtes werd ingestouwd.

Halilaj: "De overgang van natuurmuseum naar etnografisch museum maakt deel uit van een poging om de nationale Kosovaarse identiteit te articuleren. Het museum wilde een duidelijk onderscheid te maken tussen onze nieuwe natie en onze etnisch verschillende buren. Op het moment dat de dieren, foto's enzovoort in de schandelijke opslagruimte verdwenen, vond er een kentering in de (ex-)Joegoslavische geschiedenis plaats. Ook kleinere groepen mensen, etnische minderheden en dergelijke werden in die jaren uitgezuiverd, eenvoudigweg door te handelen alsof ze plots niet meer bestaan. Stilte doodt."

Verwoestende oorlog
Halilaj's kunst is steeds nauw verbonden met persoonlijke belevenissen. Op dertienjarige leeftijd kwam hij in 1999 in Italië terecht na in een vluchtelingenkamp in Albanië verbleven te hebben, de alles verwoestende oorlog in ex-Joegoslavië ontvluchtend.

Halilaj: "Als kind beleefde ik de oorlog op een particuliere manier. Zo was ik op een zeker moment erg bang voor een bomontploffing die vlakbij plaatsvond, terwijl ik een half uurtje later weer vrolijk aan het voetballen ging met mijn kameraadjes. Los daarvan heb ik sterke visuele herinneringen die ik nooit zal vergeten. Ik verloor immers mijn huis - en mijn kamer - in hoogst dramatische omstandigheden. Toch vind ik persoonlijk de jaren na de oorlog veel belangrijker - de wederopbouw met de daaraan verbonden nieuwe condities en verschoven tradities. Eens het over is, en je weet jezelf een overlever, komen immers alle emoties naar boven. Op zo'n moment ligt voor een natie en haar volk ook de mogelijkheid open om de geschiedenis te herschrijven."

Petrit Halilaj: Poisoned by men in need of some love
7/9 > 5/1, wo > zo 11 > 18.00, €5/8, WIELS, Van Volxemlaan 354, Vorst, 02-340.00.53. www.wiels.org