Clint Eastwood: Cinematek eert the man with no name

Als acteur én als regisseur staat Clint Eastwood op eenzame hoogte. Straks zien we de onvermoeibare 82-jarige een oude baseballscout spelen in 'Trouble with the curve'. In afwachting vertoont Cinematek alle films die hij geregisseerd heeft en een groot deel van de films waarin hij acteerde. Go ahead, make my next two months.

Er is ooit een tijd geweest dat Clint Eastwood geen filmster of op handen gedragen regisseur was. Hebben we van horen zeggen. We moeten er heel ver in de tijd voor terug.

De in 1930 geboren Clint Eastwood had het voordeel dat hij al wat geleefd en geleerd had toen hij filmster werd. Het zijn de kameraden in het leger die de zweminstructeur aanmoedigen om te acteren.

In de tweede helft van de jaren 1950 moet hij genoegen nemen met kleine rolletjes en bijklussen als zwembad-graver. Wie weet wat er van Eastwood geworden zou zijn als tv-zender CBS geen cowboy in hem had gezien en hem de rol van Rowdy Yates in de tv-western Rawhide niet had aangeboden. De reeks was een succes en liep van 1959 tot 1966.

Ondertussen kreeg de latere oer-Amerikaan van een Italiaan een aanbod om in Spanje een western na te bootsen waarvan de plot gestolen was van Yojimbo van de Japanse grootmeester Akira Kurosawa. Het idee om de cigarillo's rokende, schijnbaar amorele, laconiek heldhaftige man with no name ook een poncho te laten dragen, kwam van Eastwood zelf.

Sergio Leone's hypergestileerde pastiche op de western, A fistful of dollars, viel wereldwijd in goede aarde. Eastwood en Leone herhaalden hun kunstje in nog twee spaghettiwesterns en een legende was geboren. Of hij echt goed kon acteren viel niet af te leiden, maar dat Eastwood als geen ander kon grijnzen of in de verte staren en dat Leone dat staren tot kunst verheffen kon, was duidelijk.

Ook duidelijk is dat Eastwood zo sluw is om meteen het heft in handen te nemen. Zo duidt hij bijvoorbeeld zelf de regisseur (Ted Post die hij nog kende van Rawhide) aan die hem mag regisseren in Hang 'em high, een van Leone afgekeken Amerikaanse western.

Een tweede cruciale samenwerking is die met Don Siegel. Die levert Eastwood een tweede iconisch filmpersonage op: Dirty Harry: de eigengereide inspecteur Callahan die het corrupte bureaucratische systeem passeert en desnoods de wet aan zijn laars lapt om de smeerlappen tegen te houden. Veel zegt hij nog altijd niet, maar als hij zijn mond opendoet, is het raak: "Go ahead, make my day."

Snelfilmer
Al ten tijde van Rawhide had Eastwood zijn interesse laten blijken om achter de camera post te vatten. In 1971 maakt hij zijn regiedebuut: Play Misty for me (foto hierboven). Daarin speelt hij zelf de hoofdrol. Een radio-dj wordt na een korte affaire geterroriseerd door een vrouw die steeds op-nieuw om "Misty" verzoekt.

Eastwood combineert al meer dan veertig jaar regie en acteerwerk. Aanvankelijk duikt hij nog wel op in andermans films maar zelfs dan zou hij vaak stiekem de touwtjes in handen hebben gehad. Regisseurs met wie het niet boterde, werkte hij meermaals buiten.

Cruciaal is dat hij sinds 1967 over een eigen productiebedrijf beschikt: Malpaso. Een niet te onderschatten reden waarom hij al zo lang meegaat, is economisch. Eastwood maakt er een punt van om én scherp te budgetteren én nooit over zijn budget te gaan. Films zijn op tijd of te vroeg klaar.

Van zijn periode bij de televisie en met Leone en Siegel heeft hij geleerd om goed voorbereid te zijn, snel te werken en dat een krap budget niet noodzakelijk zichtbaar is. Acteurs moeten aandringen op een tweede opname, vaak wil Eastwood na de eerste al verder. Het verhaal krijgt voorrang, tierelantijnen wil de regisseur er niet aanhangen. Op locatie filmen is goedkoper dan in een studio.

Door zoveel mogelijk met dezelfde mensen, vooral op de sleutelposten, te werken, wordt er weinig tijd verloren. Snelheid is een belangrijk punt. Het moet vooruitgaan. Eindeloos kniezen of tobben heeft geen zin, als Eastwood wat ziet in een verhaal, dan gaat hij ervoor. Regelmatig filmen houdt je scherp. Muzikanten kunnen het zich ook niet veroorloven om maanden stil te liggen.

Het duurt wel jaren voor de regisseur erkenning krijgt. Zijn westerns (High plains drifter, The outlaw Josey Wales), actiefilms (The gauntlet, Firefox) of thrillers (The Eiger sanction, Sudden impact) werden afgedaan als mainstreamcinema van een acteur die krampachtig probeert om als regisseur voor vol te worden aanzien.

Burgemeester
Vandaag wordt daar heel anders over gedacht. Cinematek situeert de kanteling in de waardering voor Eastwood als regisseur halverwege de jaren 1980: eerst met de western Pale rider en vooral met Bird, zijn nuchtere kijk op het ontluisterende leven van jazzgigant Charlie Parker.

Een tweede keerpunt is Unforgiven, een requiem voor de western door de laatste acteur die dankzij de western een ster werd. Eastwood speelt er - niet voor het eerst - met zijn imago als revolverheld. Zijn Will Munny is een vermoeide cowboy die zich gedwongen ziet om ondanks alle voornemens opnieuw de wapens op te nemen. Unforgiven verzilvert vier van de negen Oscar-nominaties, waaronder de Oscars voor beste film en beste regisseur.

Een huzarenstukje dat Eastwood nog eens overdoet met zijn 25e regie: Million dollar baby. Op dit drama over een bokstrainer die op zijn principe terugkomt om geen vrouw te trainen, schiet conservatief Amerika met grof omdat het pro euthanasie zou zijn. De film gaat niet over euthanasie maar over door het leven getekende mensen die moedig aan hun verleden willen ontsnappen maar door het noodlot worden teruggefloten.

In zijn Dirty Harry-periode werd Eastwood door het tegenovergestelde kamp verketterd. Links zag in de dubieuze ordehandhaver Callahan een fascist. Eastwood heeft zich daar nooit veel van aangetrokken, beschouwde zichzelf als "fiscal conservative, social liberal". Midden jaren 1980 burgemeester spelen van het Californische dorp Carmel-by-the-Sea was een schijnbeweging: een politieke carrière beoogde hij niet.

Koppig volharden
Zijn hoofdpersonages hebben wel vaak een moeilijke relatie met autoriteit of toch met de vaak corrupte of onbekwame vertegenwoordigers van autoriteit. Het systeem reikt de oplossing niet aan. De held zal zelf de goede weg moeten vinden. Een nog stevigere muur waar hij tegenop botst is de Amerikaanse droom. Eastwood heeft een zwak voor de eigengereide man die er tegen alle verwachtingen in komt door koppig te volharden en in zichzelf te geloven. Dat lukt meestal, niet altijd. Zijn figuren mogen op zichzelf aangewezen zijn, op een of andere manier willen ze wel een bijdrage leveren aan de maatschappij of zichzelf bewijzen dat ze ook tot het goede of waardevolle in staat zijn. Doen wat je moet doen is evenwel niet gemakkelijk. Het zicht op wat je moet doen wordt belemmerd door een waaier aan menselijke gebreken en zwaktes als een groot ego, verongelijkte dwaasheid, ongeheelde diepe wonden.

Het werd niet meteen opgemerkt maar verhaal na verhaal, jaar na jaar na jaar en met steeds meer metier bouwde Eastwood een rijk, consistent oeuvre uit. Grasduin erin en u maakt zelf wat van uw dag.

Cyclus: Clint Eastwood
wanneer: 2 september > 31 oktober 2012
--------