Cristian Mungiu over Beyond the Hills: 'Bijgeloof tast ons denken aan'

Vijf jaar nadat hij met '4 months, 3 weeks and 2 days' de Gouden Palm won, treedt de Roemeen Cristian Mungiu weer op het voorplan. 'Beyond the hills' is een intense studie van de diepgaande vriendschap tussen twee jonge, kansarme vrouwen, maar ook van bijgeloof, individuele verantwoordelijkheid en exorcisme. Kortom: u weet na de film waarover praten.

Alina is uit Duitsland teruggekeerd om weer samen te zijn met de hartsvriendin met wie ze het weeshuis overleefde. Maar Voichita vond een plek als non in een streng, primitief klooster in een troosteloos stukje Roemenië en wil daar niet weg. Het vreemde gedrag van de labiele, radeloze Alina wordt ook in het ziekenhuis als bezetenheid geïnterpreteerd. Cristian Mungiu vertrok voor deze ontzagwekkende, stevige, ernstige fictiefilm van de boeken waarin Tatiana Niculescu Bran een exorcismegeval uit 2005 in het klooster van Tanacu onderzoekt. Cannes bekroonde zowel het scenario van Mungiu als de vertolkingen van Cosmina Stratan en Cristina Flutur.

Hoe verhoudt de film zich tot de boeken van Tatiana Niculescu Bran?
Cristian Mungiu: De boeken vertellen wat er gebeurd is, niet hoe het is kunnen gebeuren. Na diepgravend onderzoek begreep Tatiana de omstandigheden en kon ze de feiten netjes reconstrueren. Maar zelfs de mensen die erbij waren weten niet waarom ze gehandeld hebben zoals ze gehandeld hebben. Meestal sta je daar namelijk niet bij stil. Tatiana beseft wel dat je de werkelijkheid interpreteert zodra je begint te schrijven.

Het onderwerp intrigeerde me al voor ik haar ontmoette. Maar vanuit filmisch oogpunt leek het verhaal me te sensationeel, te melodramatisch en te sterk in de mainstream te vertoeven. Maar wat de film vertelt is voor mij belangrijker dan de zoektocht naar de betekenis van de waargebeurde feiten. Het is fictie, geen documentaire, we zijn de werkelijkheid weinig verschuldigd.

Waar wordt Beyond the hills fictie?
Mungiu: Er zitten veel universele thema's in. Sommige zijn een gevolg van mijn beslissing om er fictie van te maken. De relatie tussen de twee meisjes is essentieel voor de film, maar verschilt van het boek en van de werkelijkheid. Ik ga ervan uit dat de liefde tussen de meisjes de motor van gebeurtenissen is geweest. Een bijzonder sterke band tussen de twee meisjes lijkt mij een redelijke verklaring. Ik spreek niet over fysieke liefde. Ik spreek over het verlangen om bij die persoon te zijn die het dichtst bij jou staat. Als de enige persoon die je beschermt tegen absolute eenzaamheid wegvalt, krijg je het heel moeilijk. Des te frusterender is het dat ze haar vriendin niet verliest aan een derde persoon maar aan God. Daar kun je niet mee concurreren.

Is religie gevaarlijk?
Mungiu: Religie en vooral de extreme variant waarbij religie letterlijk geïnterpreteerd wordt, is een zeer relevant onderwerp voor de hedendaagse samenleving. Zolang het over waarden en het doorgeven ervan gaat, is religie oké. Maar als je begint gedetailleerde lijsten op te maken van zonden, dan wordt het te concreet.

Maar in de film zie je dat ook vertegenwoordigers van de rationele maatschappij er een zootje van maken. De dokter beperkt zich niet tot zijn rol: rationele verklaringen zoeken. De eerste reactie van de geestelijken is goed: ze brengen het meisje naar het hospitaal. Wanneer de verpleegsters en dokters vervolgens aanraden om haar weer mee te nemen en beweren dat dit een probleem is dat de geestelijken kunnen oplossen, dan voelen die zich gewettigd om te ageren. Beyond the hills gaat niet louter over de schuld van de priester, de kerk en de dokter. Je moet naar de oorzaken zoeken van wat er is gebeurd: het gebrek aan onderwijs, zware armoede, verregaand bijgeloof.

Bedoelt u dat onverschilligheid minstens zo gevaarlijk is voor het welzijn van een samenleving?
Mungiu: Ik hoop dat Beyond the hills niet gezien wordt als een lokaal verhaal over een lokale geloofspraktijk. Ik hoop dat zowel het aandeel van de religie als het aandeel van de onverschillige samenleving herkend wordt in veel landen. De meeste schuldigen zitten niet in de film. Ze vormen een samenleving die nalaat om voor de ander te zorgen, onderwijs te verzekeren en bijgeloof te bestrijden. Bijgeloof is niet onschuldig. Bijgeloof is irrationeel en tast ons denken aan.

Zijn de meisjes soms slachtoffers van schrijnende kansarmoede?
Mungiu: Dat is het meeste tragische aspect van dit verhaal. Zelfs als ze over een vrije wil zouden beschikken, dan nog zouden ze geen goede beslissing kunnen nemen omdat een goede scholing hun onthouden werd. Ze hebben van bij het begin geen schijn van kans.

De ongelofelijke naturel van Cosmina Stratan en Cristina Flutur werd in Cannes bekroond. In 4 months, 3 weeks and 2 days waren de acteurs ook al bijzonder overtuigend. Hoe gaat u met hen om?
Mungiu: Eerst kijk ik naar foto's van acteurs en pik er de mensen uit met de look en de uitstraling die ik voor de film nodig heb. Soms sla ik de bal mis, maar heel vaak blijken ze effectief de persoonlijkheid te hebben die ik hen toedichtte. Dan ontmoet ik hen en praten we veel over van alles maar niet over de film. Dan komen de try-outs zonder al te veel uitleg. Ik wil namelijk nagaan of mijn naar de spreektaal gemodelleerde dialogen, hen goed afgaan. Als ze tekst aanvoelen, kunnen we samenwerken. In de volgende fase reik ik hun de interpretatie, het ritme en de energie aan door alles voor te doen. Al die fases vergemakkelijken de opnames. Als ik zie dat ze begrepen hebben wat ik wil, laat ik ze doen. Ook als ze plots ergens mee worstelen. Want ook al dring ik aan op precisie, repeteren we lang en bespreken we elk woord, elke komma en elk gebaar, uiteindelijk moet alles via hen gaan. Het zijn geen machines die reproduceren. Ze moeten alles kunnen zeggen alsof het de eerste keer is en alsof het hun eigen woorden zijn.

De film is een hele kluif voor de kijker en dat bedoel ik als een compliment. Hoe uitputtend is het hele proces voor u?
Mungiu: Vooral mentaal is het uitputtend. Na afloop heb ik tijd nodig om me weer van het onderwerp te bevrijden vooraleer ik kan openstaan voor andere interessante onderwerpen. Dat is het grote verschil tussen ons en regisseurs die scenario's van iemand anders inblikken. Je moet passioneel verliefd worden op een onderwerp en dat onderwerp kunnen lijmen met je idee over cinema. Dat vergt tijd. Ik zou eerlijk gezegd een manier moeten vinden om sneller weer op de set te staan. Als ik maar elke vijf jaar een film maak, dan hebik er niet zoveel meer voor de boeg.

zalen: Galeries, UGC Gulden Vlies