De hete aardappel van Jan Verheyen: Het Vonnis

Loof 'm of haat 'm, Jan Verheyen heeft een nieuwe film gemaakt. Met Het vonnis zwengelt de meest actieve en veelzijdige der Vlaamse filmregisseurs onbevreesd het debat aan over de rechtsstaat. "Regels die er zijn gekomen om de burger te beschermen, worden gebruikt en misbruikt door criminelen. Dat krijg je niet uitgelegd."

Een vader die zijn vrouw en kind verloor, neemt het recht in eigen handen en vermoordt de moordenaar die door procedurefouten vrijkwam. Waarna hij ook "het systeem wil pakken" en de assisenjury om vrijspraak vraagt. Moet Koen De Bouw die krijgen? Johan Leysen pleit ja, Veerle Baetens en Jappe Claes nee. Met Het vonnis introduceert Jan Verheyen het courtroom drama in deze contreien. "Raar, hé," zegt de regisseur van Dossier K. en Zot van A. "In cold blood, To kill a mockingbird, 12 angry men, Erin Brockovich, The verdict, de Grisham-verfilmingen: in de Angelsaksische wereld is het courtroom drama een genre. Bij ons niet."

Waar stak je de meeste tijd in? In het bestuderen van courtroom dramas of in het bestuderen van ons gerechtssysteem?
Jan Verheyen: Ik zie alles. Dus ook al die courtroom dramas. We hebben niets opnieuw bekeken omdat Frank van den Eeden (director of photography, nr) liever niet te veel beïnvloed wou worden. Bovendien zijn de meeste Amerikaanse films niet bruikbaar. Hun gerechtssysteem is nog veel meer een theater dan het onze. Luid "I object" of "leading the witness" roepen en de juryleden recht in de ogen kijken: dat is bij ons uitgesloten. De hoofdbrok van de voorbereiding kroop in de studie van ons gerechtssysteem. In debatten wil ik niet onderuitgehaald worden op basis van feitelijke onjuistheden. De fouten in de film zijn bewust en wegen niet zwaar door. De grootste fout zit in de titel. Het gaat niet om een vonnis maar om een arrest. Maar 'Het arrest' is geen goede titel.

Wat leverde het onderzoek op? Of werd je alleen maar bevestigd in je mening over justitie?
Verheyen: Er is geen Luc Segers. Er is geen bestaande casus. Maar er is zeer veel geplukt uit de werkelijkheid en de juridische context klopt. Dat hebben veel magistraten en advocaten, soms schoorvoetend, toegegeven. De Amerikanen zouden over faction spreken.

Ik vond de research geweldig boeiend en plezant. Materiaal hamsteren, dat laten rijpen, proberen daar een verhaal uit te distilleren: ik had het nog nooit eerder gedaan. Als ik er niet uit raakte, zou er een scenarist bij worden gehaald, maar ik wou het eerst zelf geprobeerd hebben.

In de eerste fase heb ik heel veel gelezen. Maar het boeiendst waren de gesprekken. Ik heb mezelf verplicht om ook met procedure-advocaten te praten. Sven Mary was fantastisch. Die gesprekken zijn buitengewoon nuttig gebleken. De film evolueerde van een pamflet naar een themafilm. Het morele dilemma - wat zou jij doen? - werkt beter als je de hete aardappel doorschuift naar het publiek.

Je zegt dat Het vonnis geboren is uit verontwaardiging. Wat is het probleem met die procedurefouten precies?
Verheyen: Een procedurefout gaat niet over schuld of onschuld, maar over formaliteiten. Formaliteiten die de wetgever dermate zwaar laat doorwegen dat ze tot de nietigheid van een proces kunnen leiden. Ik ga straks in debat met procedurepleiters. Strikt genomen kan ik dat niet winnen. De wet is de wet. Er is een conflict tussen moraal en techniciteit.

In Montreal vertelden verschillende mensen los van elkaar spontaan over een zaak die daar voor grote maatschappelijke beroering had gezorgd. Er zijn overal regels en procedures die moeten worden gevolgd. En terecht natuurlijk. Dat laat ik verschillende mensen in de film opmerken. Alleen is het te fel doorgeslagen. Regels die er zijn gekomen om de burger te beschermen, worden gebruikt en misbruikt door criminelen. Dat krijg je niet uitgelegd.

Eigenlijk is Het vonnis niet écht een aanklacht tegen justitie. Justitie is vaak het lijdende voorwerp. Veel magistraten zijn vragende partij om dat probleem van de procedurefouten geregeld te krijgen. Maar de politiek slaagt er al meer dan tien jaar niet in om de gaten te dichten en de achterpoortjes te sluiten. Dat is schrijnend.

Maar gaat Het vonnis wel over die procedurefouten? Ik zie een man die een andere man in koelen bloede neerschiet en vervolgens de vrijspraak vraagt. Dat kun je niet maken.
Verheyen: Daar hamert de procureur ook voortdurend op: "We mogen ons niet laten afleiden van de feiten." Die zijn zoals jij ze nu samenvat.

De zaak is zo klaar als een klontje. Luc Segers is schuldig.
Verheyen: Uiteraard, maar dan roepen een advocaat en een specialist het fameuze artikel 71 (onweerstaanbare dwang, nr) in en begint 'het spel'. Het spijt me dat ik het zo moet formuleren, ik neem het woord 'spel' ook maar over. Dan begint het theater, het steekspel tussen advocaten. De jury heeft te luisteren en beslist op het einde welke argumenten ze het zwaarst laten doorwegen. Wat voor jou zo klaar als een klontje is, is het voor de volksjury misschien niet. Maar dat is een debat over assisen. Daar heb ik ook een mening over, maar daar gaat de film niet over.

Het gaat ook over het rechtvaardigheidsgevoel...
Verheyen: (Onderbreekt) Waarom recht niet langer hetzelfde is als rechtvaardigheid? En jij gaat nu argumenteren dat het rechtvaardigheidsgevoel zoiets is als het onveiligheidsgevoel. Dat dat alleen maar bestaat in de hoofden van de mensen.

Nee, dat mijn rechtvaardigheidsgevoel iets heel anders zegt. Je doodt geen mensen.
Verheyen: Als je me op de man af vraagt wat ik zou doen als ik in de jury zat... Ik denk dat ik geen andere keuze zou hebben - hoe zwaar het me ook zou vallen -, dan de argumentatie van de procureur te volgen. You can not let him get away with it. Een aantal principes weegt in die context zwaarder dan het individuele geval Luc Segers. Hij is het kind van de rekening. Omdat je geen andere keuze hebt, zoals Jappe zegt. Omdat je anders teruggaat naar de Far West zoals Dirk Tuypens opmerkt. Maar waarom is de radeloosheid van Luc Segers zo groot? Omdat hij niet bediend is door de rechtsstaat. Omdat hij door de rechtsstaat in de steek is gelaten.

Smaakt Het vonnis naar meer?
Verheyen: Uiteraard ben ik niet zo onnozel dat ik niet zie dat Het vonnis inhoudelijk meer ambities heeft dan Zot van A. Maar ik heb beide films met evenveel inzet, plezier en integriteit gemaakt. Ik ben een verhalenverteller. Het maakt niet uit waar het verhaal vandaan komt. In dit geval was het iets wat me zelf getriggerd heeft. Maar het kan net zo goed een boek zijn, een theaterstuk, een krantenstuk of een Deense film. De tinteling moet er zijn.

zalen: Kinepolis, UGC De Brouckère, Vendôme