Les Chevaux de Dieu: Ook zelfmoordterrorist is slachtoffer

‘Niemand wordt geboren als martelaar,’ stelt de affiche van Les Chevaux de Dieu. De Frans-Marokkaanse regisseur Nabil Ayouch doet een dappere poging om te begrijpen hoe jongeren uit een sloppenwijk nabij Casablanca zodanig kunnen radicaliseren dat ze bereid zijn zichzelf op te blazen.

In de sloppenwijk Sidi Moumen leren de broertjes Yachine en Hamid hun mannetje staan. Les Chevaux de Dieu zou een vervolg kunnen zijn op Ali Zaoua, de prachtige film over straatkinderen waarmee Nabil Ayouch eind jaren negentig naam maakte. Helaas. Na een celstraf is Hamid helemaal in de ban van God en een extremistisch broederschap. Zijn broer wil niet onderdoen.

Ayouch liet zich inspireren door Les étoiles de Sidi Moumen van de schrijver Mahi Binebine. "Eind jaren negentig draaide ik al eens een film in de sloppenwijk Sidi Moumen. Ali Zaoua ging over straatkinderen. Ik ken de mensen die daar wonen. Ze zijn vreedzaam. Ik schrok enorm toen ik hoorde dat de zelfmoordterroristen achter de aanslagen van 16 mei 2003 in Casablanca jonge snaken uit Sidi Moumen waren en geen in Afghanistan getrainde volwassenen. Veel Marokkanen dachten dat zoiets onmogelijk was," zegt Ayouch.

"Ik nam de camera ter hand en filmde de slachtoffers en de familie van de slachtoffers. Een paar jaar later zag ik in dat dat een vergissing was. Dat ik ook naar de andere kant moest kijken. Ik moest ook de andere slachtoffers filmen: de jongeren die gehersenspoeld worden en die men zo ver krijgt dat ze zichzelf opblazen en onschuldige mensen doden. Daarop ben ik teruggekeerd naar Sidi Moumen om met met de mensen te praten en de vele verenigingen en initiatieven die zich na de aanslagen op de wijk gericht hebben."

Geen dwingende conclusies
Tot dwingende conclusies leidt de studie naar de beweegredenen van terroristen niet. "Er is niet één reden waarom iemand een zelfmoordaanslag pleegt. Het is een vergissing om het enkel aan armoede en ellende toe te schrijven. Als dat waar zou zijn, dan waren er miljoenen kamikazes. De achtergrond speelt natuurlijk wel een rol. Economische armoede is een factor maar ook intellectuele en culturele armoede. Als er geen kranten, musea, bioscopen in je leefwereld zijn dan heb je geen venster op de wereld. Er zijn ook menselijke reden. De omstandigheden waarin ze opgroeien, de trauma's die ze oplopen, bepalen hoe ze als volwassenen zijn en maken hen vatbaar voor een ideologie."

Gaat het niet ver om in de zelfmoordterrorist een slachtoffer zien? Ayouch vindt van niet. "Het is allerminst de bedoeling van de film dat je die jongeren vergeeft. Ook al zijn ze gebrainwasht ze beslissen die zelfmoordaanslag ook zelf. Keuze is er altijd. Ik probeer te begrijpen hoe ze dat punt hebben kunnen bereiken. Om een probleem te verhelpen, moet je eerst naar de oorzaken kijken. Zeggen dat die mensen gestoord zijn is veel te gemakkelijk. En fout. Achter hun daden gaat een gevaarlijke ideologie schuil. Vraag is hoeveel ze daar tegen vermochten? In mijn ogen zijn ze de slachtoffers van een gebrek aan scholing, van onrechtvaardigheid, van een gebrek aan sociale zekerheid? Veelzeggend is dat ze de sloppenwijk nog nooit verlaten hadden. "

In het eerste deel (de kindertijd) wijst de regisseur een paar keer op problematische seksualiteit. "Dit is een samenleving zonder mix. Er is geen sociale mix en geen mix van mannen en vrouwen. Een jongen heeft geen contact met meisjes. Man en vrouw ontmoeten elkaar pas als ze trouwen. Hoe kan je dan van de liefde proeven? Je seksualiteit ervaren? Leren hoe je de liefde bedrijft. De jongens leren het onder elkaar. In de bosjes. Dat is niet goed. Seksualiteit en liefde zijn te belangrijk. Geliefd worden en kunnen liefhebben is o zo belangrijk."