Nic Balthazar maakt een film als een goeie begrafenis

Met het succesvolle Ben X werd tv-presentator Nic Balthazar filmregisseur. Ook zijn tweede film zal opduiken op gespreksavonden en klasdebatten. 'Tot altijd' is gebaseerd op het verhaal van Mario Verstraete, de MS-patiënt die jarenlang vocht voor de euthanasiewetgeving en de eerste was om er in 2002 gebruik van te maken. Zware kost dus, maar Balthazar komt niet uit op droog politiek of deprimerend drama: “Ik word vrolijk als ik aan de dood denk.”

Criticasters die goedkoop melodrama of ordinaire tranentrekkerij verwachten, zouden vreemd kunnen opkijken. Het aangrijpende, toegankelijke Tot altijd isoleert Mario niet in zijn wens om een einde te maken aan een leven dat voor hem het leven niet meer waard is. Ook de vrienden en familieleden komen ruim aan bod. Daardoor gaat het meer over het leven dan over de dood. Koen De Graeve en Geert Van Rampelberg maken indruk als de onfortuinlijke MS-patiënt en zijn dokter en beste vriend.

Vaststelling: je bent niet bang om het over de dood te hebben.
Nic Balthazar: Ken je die quote van Woody Allen? "I'm not afraid of death; I just don't want to be there when it happens." De dood is het enige waar we honderd procent zeker van zijn en toch weigeren we ons erop voor te bereiden. Daar heb ik begrip voor, maar ergens is het ook kinderachtig.
Een van de redenen waarom ik deze film gemaakt heb, is dat ik gezien heb hoe mijn grootmoeder op haar 94e op was, klaar voor de dood. Ik ben toch zo blij dat ik de moed gevonden heb om daar zeer open over te spreken. En dat niet te verbergen voor de kinderen.
We proberen de dood weg te stoppen. We hebben haar verbannen uit ons leven, uitbesteed aan ziekenhuizen en begrafenisondernemers met grote rouwcentra buiten de stad. Duikt de dood, onvermijdelijk, toch op in ons leven, dan zijn we verbaasd.
Begrijp me niet verkeerd. De dood blijft klote. Ik ben er ook tégen. Maar de dood met open vizier tegemoet treden, schept mogelijkheden. Om beter te doen. Om bewuster te leven. Het bestaan is eindig. Dus pluk de dag. Er komen er geen honderdduizend meer. Ik word vrolijk als ik denk aan de dood. Wéér een dag om iets van te maken.

Heb je er altijd zo over gedacht? Of is dit nieuw?
Balthazar: Voor je veertigste leef je alsof je onsterfelijk bent. Kanker is iets waar alleen anderen mee te maken krijgen. In de tweede helft van het leven krijg je een wake-up call. Sommigen noemen het midlifecrisis. Je beseft dat je maar zoveel tijd meer hebt. Meer dan tien films ga ik niet meer draaien. Ik kan dus maar beter goed kiezen welke dat worden. Respect voor de mensen die drie jaar aan een komedie of politiefilm werken. Maar ik heb geen tijd meer voor 'Wapen neer!' en 'Handen omhoog!'.

Ben je ook zinnige argumenten tégen euthanasie tegengekomen?
Balthazar: Tot altijd is niet pro-euthanasie. We gaan voor de nuance. We voeren geen ziedende pastoor of kardinaal in gekke rok op, maar mensen die zinnige argumenten op tafel leggen. Zo moet je bijvoorbeeld opletten voor een tunnelvisie. Mensen met zelfmoordneigingen zien maar één uitweg meer. Ben X zegt juist: probeer een andere uitweg te vinden.
In de MS-kliniek in Melsbroek heb ik beseft hoe gigantisch mijn verantwoordelijkheid is. Ik wil MS-patiënten niet demotiveren. Het is absoluut niet zo dat er maar één uitweg meer is eenmaal dat de diagnose gesteld is. In de kliniek heb ik de fenomenale levenskracht en levenslust van de patiënten ook gezien.

Niemand wordt tot euthanasie verplicht. Mij blijft het verbazen dat tegenstanders in de plaats van anderen oordelen en beslissen.
Balthazar: Tante Madeleine kan door haar brute, geldbeluste familie niet tot euthanasie gedwongen worden. Ze wordt door de wet juist beschermd. Zonder wettelijke regeling kan er van alles gebeuren. Dan krijg je vreselijke verhalen. De wettelijke regeling geeft ook de kans om afscheid te nemen. Dat is afschuwelijk moeilijk, maar kan ook heel intens en 'mooi' zijn. We behappen het meer en meer. Tuur Van Wallendael woonde zelf een groot afscheidsfeest bij. Hugo Claus nodigde vrienden uit om een laatste keer te komen eten.
Misschien toch even meegeven dat Tot altijd niet deprimerend is. Er wordt veel in gelachen.
Balthazar: Ik ben blij dat jij het zegt. Onze grootste schrik is dat de mensen op hun vrije avond gaan terugdeinzen voor een film over iemand die dood wil. Ze moeten weten dat Tot altijd, vreemd genoeg, overloopt van joie de vivre. Het is een film over het enige dat de dood afwendt: het leven. Hevig, gretig leven. Het is een ode aan vriendschap van de schoonste soort met het konningskoppel van de Vlaamse cinema: Koen Degraeve en Geert Van Rampelberg. Ik hoop dat de film hetzelfde effect heeft als een goede begrafenis. Life is for the living.
Vergelijk jij je film nu met een begrafenis?
Balthazar: Op een goeie begrafenis besef je niet alleen hoe graag je iemand gezien hebt, maar ook hoe graag je de mensen ziet die wel nog leven. En dan neem je je voor om ten volle van het leven te genieten en er zwaar tegenaan te gaan. Na begrafenissen wordt er serieus wat af gevreeën. Tot altijd kan dat effect ook hebben zonder dat er iemand gestorven is. Het is een trainingsmatch tegen het noodlot. Een crashtest in veilige omstandigheden. Als de dood ooit voor de deur staat, zijn we hopelijk wat beter voorbereid.

Ben X is nog niet uitgeraasd. De musical is op komst. Wat met de plannen voor een Amerikaanse remake?
Balthazar: Daar zijn we nog altijd mee bezig. Het is een uphill battle. Er circuleren minimaal 10.000 projecten in Hollywood. Daarvan worden er zo'n driehonderd gedraaid. We hebben zelf een scenario geschreven. Volgens mij kan de remake beter worden dan het origineel. Het onderwerp leeft heel fel in Amerika. Een op twee scholen heeft metaaldetectoren. We kunnen Ben X een pistool meegeven. Columbine, here we come. Als wij ophouden is het ermee gedaan. Maar Robbe De Hert definieert regisseurs als klootzakken die het langst in de enkels blijven bijten.
Ook Tot altijd lijkt vertrokken voor een internationale carrière. Tijdens het filmfestival van Rome kreeg het scenario een speciale vermelding. De internationale distributierechten waren van tevoren reeds verkocht.

In de rest van de wereld, Nederland uitgezonderd, is euthanasie illegaal. Het zou kunnen stuiven tijdens je buitenlandse missies. Ben je voorbereid?
Balthazar: Ik geloof dat kunst de wereld kan veranderen. Geen beter medium dan film om mensen in de schoenen van iemand anders te plaatsen. Van iemand die van nabij euthanasie meemaakt. Of van iemand die psychologische terreur ondergaat zoals in Ben X. Die verandering van perspectief zet je aan het denken.
Het is mijn natte droom om het debat in het buitenland op een hoger niveau te tillen. Ik ga flink wat shit over me heen krijgen. Maar laat dat mijn lot zijn. Ik kijk ernaar uit. Ik begrijp niet waarom je de gevangenis in zou moeten als je een familielid dat al jaren in coma ligt of ondraaglijke pijn heeft, helpt zijn lijden te stoppen. Clerus van om het even welke strekking vindt dat God het leven geeft en er dus ook over beslist. Dat de geneeskunde zo ver gevorderd is dat het leven onnatuurlijk lang getrokken wordt, is blijkbaar geen probleem. Wat als we straks machines hebben die je in vegetatieve staat tot je 150e in leven houden?

zalen: Kinepolis, UGC De Brouckère