Olivier Hermanus over Skoonheid: 'Schoonheid is giftig'

'Skoonheid' laat zich omschrijven als 'De dood in Venetië', de roman van Thomas Mann en de film van Luchino Visconti. Met het Bloemfontein van vandaag in plaats van het Venetië van de belle époque. Met een hoofdpersonage dat zijn lust niet bedwingen kan. Met een ruwe in plaats van een dromerige werkelijkheid. Het idee komt van de Zuid-Afrikaanse regisseur Oliver Hermanus. Amper 28, maar duidelijk een groot talent.

François van Heerden is een Afrikaner die bol staat van de opgekropte spanning. Niet in staat om te genieten van het leven, verplicht om continu zijn agressie te bedwingen, zijn kwaadheid voor zich te houden en zijn lustgevoelens te negeren. Het conservatieve Bloemfontein, een bastion van de blanke Zuid-Afrikaan, waant hem gelukkig getrouwd. Maar om de zoveel maanden trekt François zich met een stel blanke mannen terug op een geheime plek om seks te hebben.

Mechanische seks om heel even stoom af te laten. Hij beschouwt zich niet als een homoseksueel. Het noodlot slaat toe wanneer hij op een trouwfeest in de ban raakt van Christian: een beeldschone jongeman die door iedereen graag gezien wordt en zich in het nieuwe Zuid-Afrika als een vis in het water voelt. François krijgt hem maar niet uit zijn hoofd. Skoonheid was op het Festival van Cannes een van de aangename verrassingen.

Spreek jij ook Afrikaans?
Oliver Hermanus: Ik spreek vooral Engels. De gelegenheden waarop ik Afrikaans moet spreken zijn schaars. Ik heb op school wel nog Afrikaans geleerd. Dat is tegenwoordig niet meer zo in elke school in Zuid-Afrika. Sommige regio's geven de voorrang aan Zoeloe en Engels.

Ik kom uit Kaapstad. Kaapstad is groot geworden als haven voor de Nederlandse Vereenigde Oostindische Compagnie en werd een smeltkroes met mensen uit Azië, Europa en Zuid-Afrika. De helft is vandaag kleurling. Ik vind het wel grappig hoeveel mensen er in Cannes van uitgingen dat ik een blanke was.

Heeft de opgekropte woede van François ook met de politieke situatie te maken? Heeft hij het moeilijk met het nieuwe Zuid-Afrika?
Hermanus: Conservatief, blank Zuid-Afrika is bang dat het land hen overal de schuld van geeft. Die gemeenschap is jaren aan de macht geweest. Maar negentig procent van het land is zwart en die meerderheid wil dat de meerderheid het land bestuurt. François voelt zich bedreigd, maar kan niet benoemen door wie of wat. Hij weet dat hij niemand te hard over de rug mag wrijven of het wordt uitgelegd als een hate crime. Af en toe komen die onderhuidse spanningen aan de oppervlakte. In de media is er momenteel veel ophef rond Julius Malema, een jonge politicus van het ANC, de regerende partij, die het lied 'Skiet die Boer' heeft gezongen. Als er een zondebok moet worden gevonden, kiest de zwarte Zuid-Afrikaan nogal rap voor de eerste Afrikaner die hij tegenkomt. Nu wil ik dat zeker niet overdrijven. De overgrote meerderheid wil een rustig leven in een welvarend land.

Waarom Bloemfontein?
Hermanus: François is een Afrikaner van middelbare leeftijd die heel zijn leven afgestemd heeft op het verwerven van geld en maatschappelijk succes. Zijn seksuele repressie zou nooit zo groot geweest zijn als ik hem in het zeer Europese Kaapstad had laten leven. Daar is het helemaal niet moeilijk om er een geheim leven op na te houden en de gay bars af te schuimen. Ik had een plaats nodig waar dat niet mogelijk is. Bloemfontein is zo'n plaats en wordt nog steeds beschouwd als een burcht van de Afrikaner-cultuur.

Zou hij openlijk voor zijn homoseksualiteit kunnen uitkomen in Bloemfontein?
Hermanus: In theorie wel. De demon is niet de maatschappij, de demon zit in zijn hoofd. Bloemfontein is een conservatieve voorstad. Er zou wel over hem geroddeld worden als hij openlijk voor zijn geaardheid uitkwam, maar het zou bij achterklap blijven. Hij zou niet bang moeten zijn om op straat gelyncht te worden. Maar zijn kindertijd, zijn afkomst en zijn omgeving hebben hem het idee aangepraat dat homoseksualiteit een ziekte is. Hij kan zichzelf niet aanvaarden. Op die manier draagt hij natuurlijk bij tot het voortbestaan van die verwerpelijke mentaliteit.

François is een nare man die vreselijke dingen doet en toch heb ik met hem te doen.
Hermanus: Ik ben blij dat je er zo over denkt. François gaat ervan uit dat geluk hem nooit te beurt zal vallen. Wanneer hij iets wil, moet hij het veroveren. Christian daarentegen krijgt het geluk in de schoot geworpen. Dankzij zijn schoonheid zal zijn leven zoveel makkelijker zijn. Tenminste, zo denkt François. Daarom haat hij Christian. Maar tegelijk verlangt hij naar hem. Een deel van hem wil Christian in een glazen kooi steken om hem dagelijks te kunnen bewonderen. François heeft muren rond zich opgetrokken om toch maar niets te moeten voelen. Maar nu wordt hij door gevoelens overspoeld.

Schoonheid is giftig. Het is moeilijk te zeggen wat schoonheid is. Wat ik adembenemend mooi vind, vind jij misschien maar niks. Het gaat erom dat François zichzelf lelijk vindt en meent dat zijn leven volledig gespeend is van schoonheid. Hij raakt geobsedeerd door iemand die dat in zijn ogen wel allemaal heeft. Zomaar. Wat hij niet kan hebben, wil hij vernietigen.

Je bent nog maar 28, je tweede langspeelfilm werd geselecteerd door Cannes. Ervaar jij geen jaloezie?
Hermanus: Ik ben nog jong. Er zijn zoveel mensen die graag films zouden maken. Ik heb het gevoel dat iedereen me voortdurend wil vragen hoe ik dat voor elkaar krijg. Ik heb er zelf geen goede verklaring voor. Je kunt dit niet plannen. Ik heb al veel geluk gehad. De kansen die mijn richting uit kwamen heb ik gegrepen. Ik wou dat ik kon zeggen dat ik de selectie voor Cannes heb afgedwongen, dat ze past in een langer parcours. Maar dat is niet zo. Niet kunnen zeggen waarom je staat waar je staat, kan je ook onzeker maken.

Blijf je in Zuid-Afrika?
Hermanus: Ik ben door de filmschool geloodst door Roland Emmerich (Independence Day, Godzilla, nr). Hij is zeer succesvol in Hollywood. Ik heb veel van hem geleerd. Hij legde uit dat Hollywood niet voor iedereen is weggelegd. Dat ik niet moest aarzelen om er meteen naartoe te trekken als ik het ginds proberen wou, maar dat dat zeker geen verplichting is. Ik ga de Zuid-Afrikaanse regisseurs niet achterna die het na een succesvolle film nodig vinden om naar Amerika te vluchten om Amerikaanse films te maken. Ik ben gelukkig in Zuid-Afrika. Zolang ik mijn films gefinancierd krijg, blijf ik daar.

Moest een film die Skoonheid heet er goed uitzien?
Hermanus: Dat vind ik wel. Op een vreemde manier vind ik het leven van François mooi. Dat zal niet iedereen begrijpen. Maar de film moet op zijn minst mooi zijn. De fotografie moet zijn verhaal ondersteunen. De esthetiek moest zo aantrekkelijk mogelijk zijn. Onze vorige film was nogal ruw en klein. Dit keer gingen we voor weidse en attractieve beelden. Daar hebben we van genoten.

zaal: Galeries