Pablo Berger over 'Blancanieves': liefdesbrief van een stille verteller

Zo bedroevend als de twee Snow White-films waren die Hollywood vorig jaar serveerde, zo betoverend is de Spaanse hervertelling Blancanieves. Deze moderne stille film in schitterend zwart-wit is het liefdeskind van Pablo Berger. "Stille films moet je voelen."

Sneeuwwitje hervertellen zonder archetypische personages, cruciale gebeurtenissen of giftige appels over te slaan en toch een meerwaarde creëren en onvoorspelbaar zijn, dat is straf. Nog straffer: net als The artist borduurt Blancanieves voort op de esthetiek en beeldtaal van de stille film. Weelderige kostuums en decors, expressieve close-ups, vurige flamenco, haarscherp zwart-wit en krachtige muziek doen je de afwezigheid van kleur en dialoog helemaal vergeten. Begenadigd verteller Pablo Berger situeert de film in het Sevilla van de jaren 1920. De koning is een steenrijke toreador die na een ongeluk in de arena voor het leven verlamd is, de stiefmoeder een opportunistische verpleegster met een heerlijk gevoel voor theater, venijn en sm-spelletjes. De zeven dwergen zijn met zes en komen aan de kost als rondreizende stierenvechters.

Sneeuwwitje als toreador, waar haalt u het?
Pablo Berger: In de jaren 1990 raakte ik zwaar onder de indruk van het boek España oculta van Cristina García Rodero, de enige Spaanse bij het fotoagentschap Magnum. Ze had Spanje doorkruist en zwart-witfoto's gemaakt van de dorpen en de fiësta's. Het vreemde was dat het foto's leken uit de jaren 1920. In het bijzonder haar reeks foto's van dwergen tijdens stierengevechten raakte me. Als filmregisseur stel ik vaak 'wat als?'-vragen. Wat als ik een vrouwelijke toreador in dat beeld plaats? Wat als ik er Sneeuwwitje van maak? Het idee sloot ook aan bij de eerste film die ik als tiener in een filmclub zag en die me van mijn sokken blies: Freaks van Tod Browning. Dat ik van sprookjes hou en een dochter heb die er dol op is, speelde vermoedelijk ook een rol.

Vandaag een stille film maken, het blijft een gek idee. Vond u makkelijk financiers en producenten?
Berger: Mijn eerste film, Torremolinos 73, viel in de smaak bij pers en publiek. Ik dacht dat ik een plaatsje in de filmindustrie veroverd had. Maar zelfs de producent van Torremolinos 73 raakte in 2005 niet verder dan de eerste pagina van het script. Zwart-wit, geen dialogen, muziek van begin tot einde: hij dacht dat ik zot was geworden. Omdat ik geen film voor cinefielen, maar voor bezoekers van multiplexen voor ogen had, was het op de koop toe een duur project. De daaropvolgende jaren raakten zeer weinig producenten verder dan de eerste pagina. Andere projecten werden me voorgesteld, maar ik was geobsedeerd door mijn stille film. In 2007 vond ik een producent die het script fantastisch vond, maar niet wist hoe hij ooit het budget rond zou krijgen. Dat is uiteindelijk gelukt dankzij de inbreng van producent Eurimages en de Belgische Tax Shelter.

Wel sneu dat u niet twee jaar eerder klaar was: voor de Amerikaanse Sneeuwwitje-films en vooral voor The artist.
Berger: Ik geloof in het lot. Natuurlijk heb ik lelijk gevloekt toen ik hoorde dat The artist er zat aan te komen. Ik was al acht jaar in de weer! En ik snap wel dat we met elkaar vergeleken worden. Ook al zijn de verhalen noch de uitwerking vergelijkbaar en scheert niemand Lincoln en Amour over dezelfde kam omdat het allebei kleurenfilms zijn. Op zich is het niet uniek om vandaag zwart-witfilms te maken. Guy Maddin baseerde er een volledige carrière op. Aki Kaurismäki liet zich ook verleiden. Maar die films worden buiten de filmindustrie om gemaakt. Dat geldt niet voor The artist en Blancanieves.

Ik was dus even ontzet, maar 's anderendaags was ik zeer blij toen The artist een hit bleek te zijn. Misschien hadden ze de opnames van Blancanieves wel stilgelegd als die film op een ramp was uitgedraaid. Uiteindelijk profiteren we van zijn succes. Dat er hier en daar een journalist of toeschouwer roept dat we The artist kopiëren neem ik erbij. En wat die twee Sneeuwwitje-films betreft: misschien moet ik mijn regisseursmegafoon inruilen voor een glazen bol en voorspellen welke verhalen volgend jaar populair zijn. Daar is wellicht meer geld mee te verdienen.

Is Blancanieves een pastiche?
Berger: Ik noem het liever een zintuiglijke ervaring. Stille films moet je voelen. Omdat er geen dialoog is, vergen ze een grotere inspanning van de kijker. Maar als alles volgens plan verloopt, droom je weg, raak je gehypnotiseerd door de beelden en de muziek. De voldoening achteraf is des te groter. Ik vergelijk de ervaring graag met opera. Ik hoor je liever niet spreken over een pastiche of nostalgische kopie. Maak er dan maar een liefdesbrief aan de Europese stille cinema van.

Ik vermoed dat stille films een andere manier van filmen vergen. Hebt u kunnen oefenen?
Berger: Ik ben in de jaren 1960 geboren. Als kind zag ik films met Charlie Chaplin, Buster Keaton of Harold Lloyd op televisie. Als tiener zag ik Greed van Erich von Stroheim onder begeleiding van een orkest tijdens het festival van San Sebastián. Die ervaring veranderde mijn visie op film. Ik herinner me vandaag nog altijd hoe ik me toen voelde. Pure cinematografische xtc was het. Ik was bekeerd. Ik greep elke kans aan om vertoningen bij te wonen. Op de filmschool maakte ik het eerste jaar uitsluitend stille films. Ook tijdens mijn filmlessen concentreer ik me erop. En het spreekt voor zich dat ik de laatste tien jaar ontzettend veel stille films bestudeerd heb. Ik heb er op kantoor honderden liggen.

Vermits je toch niet onder de vergelijking met The artist uit kunt: uw haan Pepe troeft de hond Uggie af!
Berger: (Lacht) Het zal wel zijn. Iedereen kan een hond trucjes laten doen. Maar een haan? Gelukkig bleek Pepe een talent. Hij speelt een sleutelrol. Hij is de steun en toeverlaat van Blancanieves én stuwt het verhaal. Hij speelt de rol van het konijn in Alice in Wonderland. Pepe leidt haar naar de kamer van haar vader. Ik vind dat hij een prijs verdient. Een Goya of zo.

Maar waarom een haan?
Berger: Ik ben een filmregisseur, maar ik zie mezelf meer als een verteller. Ik zie de toeschouwers als kinderen die ik uitnodig om op mijn schoot te komen zitten en naar mijn verhaal te luisteren. Ik moet de toeschouwer anderhalf uur verleiden.
Ik begin altijd in het onbewuste: met écriture automatique. Ik verzin beelden en situaties. Het verhaal is een zorg voor later. Eerst verzamel ik duizenden stukjes, daarna pas wordt er gepuzzeld. Waarom een haan? Geen idee. Tijdens die écriture automatique moet ik dat beeld voor me hebben gezien. Ik volg slechts één regel: verbaas je publiek, wat daar ook voor nodig moge zijn.

Hoe verbaas je je publiek met een overbekend sprookje?
Berger: Het is waar dat je zo goed als verplicht bent om alle bekende elementen in je film te verwerken. Het voordeel van zo'n oud sprookje is dat het amper drie pagina's lang is. Voor een film heb je dus ruimte om te improviseren. Ik koos voor een speelse aanpak. Vergelijk het met een jazzmuzikant die improviseert op basis van een standard.

zalen: Vendôme