Sabine Azéma en Lambert Wilson over Alain Resnais

Terwijl generatiegenoten wegvallen (Chabrol) of uitverteld blijken (Godard), blijft Alain Resnais ongrijpbare films maken die soms moeilijk uit te leggen zijn maar sprankelen. Ook 'Vous n'avez encore rien vu' is inventief en speels. De film lijkt een afscheidsbrief maar acteur Lambert Wilson en muze Sabine Azéma steigeren als het woord testament valt.

Op verzoek van de overleden toneelregisseur Antoine verzamelen zijn theatervrienden in een onwezenlijke zaal in een paleis dat van het aardse gewoel is afgezonderd. De acteurs hebben allen op een gegeven moment in een van zijn versies van Eurydice gespeeld, een magnifiek toneelstuk van Jean Anouilh.

De acteurs worden vertolkt door getrouwen van Resnais als Sabine Azéma, Anne Consigny, Lambert Wilson, Pierre Arditi e tutti quanti. Ze lenen hun echte namen aan de personages. Op een groot scherm kijken ze naar een captatie van een voorstelling van Eurydice door jong theatergeweld. Herinneringen wellen op. Ze kunnen niet anders dan meelippen en meespelen. Voor je het goed en wel beseft, ben je naar drie, vier Eurydice's tegelijk aan het kijken. Klinkt hopeloos ingewikkeld, maar dat is het niet. De 89-jarige regisseur van klassiekers als Nuit et brouillard, L' année dernière à Marienbad of On connaît la chanson, is iedereen te slim af.

In het spelen met tijds- en ruimtedimensies en met werkelijkheidsniveaus kent Resnais zijn gelijke niet. Wisten jullie eigenlijk wel wat jullie aan het maken waren?
Lambert Wilson: Alles stond in het script. Maar ik geef toe dat het niet meeviel om het script te lezen. Verschillende acteurs spelen dezelfde personages. Meerdere keren zeggen we tegelijkertijd hetzelfde. Het mysterie was groot. Zodra de verrassing van die enorme kamers in dat merkwaardige, gotische gebouw was uitgewerkt, viel het spelen goed mee. Maar we hadden geen benul van de thema's. Bij Resnais duiken altijd geesten op, alleen weet je niet waar en wanneer. Hoe vaak zie je bij Resnais geen personages het kader verlaten door transparant te worden? Mensen zijn daar het ene moment nog en het volgende verdwijnen ze. En dan laat hij het geluid van een vleugelslag of zo horen. Toen ik de film zag, viel het me op dat de muziek de melancholie en het mysterie nog versterkt. Ik heb moeten terugdenken aan Providence, een van mijn favoriete films van Alain Resnais.
Sabine Azéma: Ik duizel telkens als ik de film zie. De ideeën voor de mise-en-scène zijn verbluffend. Tijdens de opnames hield ik me slechts bezig met mijn rol. Ik wist dat Alain Resnais iets uit zijn hoed zou toveren en ik wou als kijker verrast worden. Hij heeft me niet teleurgesteld.

Eurydice is een te mooie toneeltekst om het niet even over Jean Anouilh te hebben.
Wilson: De taal van Anouilh is prachtig. Je mag die zinnen niet modern mompelen. Ik was wel niet zo ontroerd als ik had willen zijn. Eurydice heeft geen effect meer op mij. Ik heb het ooit maanden aan één stuk gespeeld met Sophie Marceau. Voorstelling na voorstelling waren we zo geraakt dat we emmers vol huilden. Ik heb toen al mijn tranen vergoten.

Eurydice wordt traditioneel door jong talent gespeeld. Deed het u wat om het nog eens te mogen spelen?
Azéma: "Le temps de l'amour ne dure que quelques jours," zegt mijn personage. De roos ontluikt, maar de bloei zal kort zijn. Uiteindelijk is de mens alleen, zitten we allen opgesloten in onze kooi. We hopen altijd weer dat één plus één één gaat zijn. Maar het is altijd twee. We hebben het over de eenzaamheid waartoe de mens veroordeeld is. Het maakt me blij dat Eurydice verliefd wordt. Dat geluk overkomt je niet elke dag. Dat mogen beleven is mooi. Sommige mensen overkomt het nooit. In tegenstelling tot de onverzettelijke, pure Orpheus die niet wil en kan liegen, liegt Eurydice een beetje. Ze wil hem geen pijn doen. Ze is wanhopig omdat ze weet dat ze haar verleden niet kan uitgommen en dat ze hem dat nooit aan het verstand zal kunnen brengen. En plots ontploft het en wordt alles zo lelijk.

Mooi gezegd. Maar de vraag was welke rol leeftijd speelt.
Azéma: Er zijn mensen die het altijd over leeftijd en data hebben. 'Die film is dat jaar uitgekomen', 'dat stuk heb je dan gespeeld'. Ik doe dat nooit. Ik heb besloten dat de tijd zich in mijn hoofd bevindt. Ik ben zo oud als ik wil en dat kan gerust in de loop van de dag een paar keer veranderen. Soms voel ik me 17, soms 67, soms 80. Ik weet niet hoe oud ik precies ben en ik wil het ook niet weten. Ik hou er niet van dat men een leeftijd op mensen kleeft. Dat is naar en vervelend. We tellen het aantal dagen, weken, maanden en jaren sinds we geboren zijn. Maar het enige dat echt van belang is, zijn de dagen, weken, maanden en jaren die tussen ons en de dood liggen. Als ik binnen vijf minuten het loodje leg, ben ik afschuwelijk oud. Als ik nog vijftig jaar voor de boeg heb, ben ik op dit moment piepjong.

Is Vous n'avez encore rien vu de afscheidsbrief van Resnais?
Wilson: Absoluut niet. Hij werkt al aan de volgende film. Het gaat natuurlijk wel gedeeltelijk over de dood en de tijd die voorbijgaat, maar het gaat ook over de liefde. Ik zie het niet als zijn testament. Ik had niet het gevoel dat we een missie hadden. Veel mensen denken dat Alain Resnais in de film door de regisseur vertegenwoordigd wordt. Ik zie er meer de butler in. Die orkestreert alles. Ik kwam op het idee toen ik die buitengewoon knappe shot zag van de butler op het moment dat de regisseur plots ten tonele verschijnt en door alle acteurs begroet wordt. De butler steekt een sigaret op en glimlacht raadselachtig. Dat is Resnais die zegt dat hij nog een paar trucs in de mouwen heeft zitten. Hij is niet wie je denkt en niet waar je denkt. Hij zit vol verrassingen. Mij zal het niet verbazen als er nog meer dan één film volgt.
Azéma: Een belangrijke Franse krant spreekt over een testamentfilm. Wat een afgrijselijk woord! Dat is Resnais geen eer aandoen, dat is Resnais begraven. Laat het opstellen van testamenten maar over aan notarissen. Natuurlijk is Resnais geen 20 meer en speelt afscheid een grote rol in de film. Maar het idee van een testament maakt me droevig.

Meer dan één criticus heeft het over een ode aan het theater. Is dat geen lelijke vergissing? Ik zag geen theater, ik zag pure cinema.
Azéma: Bravo. Van dat idee hou ik héél erg. Vous n'avez encore rien vu is een ode aan de cinema. Mensen verwarren theater en film vaak. Stel dat Resnais atleten filmt tijdens de Olympische Spelen, dan ga je toch niet zeggen dat hij aan sport doet? Hier filmt hij theateracteurs, maar hij maakt geen theater, hij maakt cinema. Cinema op volle kracht, als je het mij vraagt.

Het thema afscheid blijft door mijn hoofd spoken. Theater is vluchtig. Film niet.
Azéma: Ik speel graag theater. Maar film gaat een eeuwigheid mee. Dat is niet niks. Na mijn dood blijf ik op het scherm bestaan. Jullie zijn niet van me af. Arletty, Philippe Noiret en de anderen: ze zijn er nog. Jong en oud, mager en dik, zich in de haren krabbend, lachend of met een boze blik. Kortom: levend. Is dat niet fabelachtig. Vous n'avez encore rien vu is nu al verleden tijd voor me. Ik ben niet meer de Azéma die je daar ziet maar die Azéma bestaat nog wel. Ook al is er geen pellicule meer, ze verschijnt nog op het scherm. We lopen hier op aarde rond zonder goed te weten waarom. Dit is een reddingsboei.

zalen: Galeries, Vendôme