Walter Salles over leven en filmen 'On the road'

“Om het boek recht aan te doen moesten we soms van het boek durven afwijken. Een beetje zoals de jazzmuzikant die de melodie loslaat om ze achteraf des te beter terug te vinden.” Met hart en ziel heeft perfectionist Walter Salles aan de verfilming gewerkt van 'On the road', een van de invloedrijkste boeken van de naoorlogse Noord-Amerikaanse cultuur.

On the road werd in Cannes te licht bevonden om in de prijzen te vallen. De film naar de beruchte beatroman van Jack Kerouac is spectaculair noch onvergetelijk maar dwingt niettemin bewondering af. De Braziliaanse estheet en koning van de roadmovie Walter Salles heeft de spirituele seks, drugs, jazz en literatuurreizen van Sal Paradise en Dean Moriarty met vakmanschap, passie en kennis van zaken in fraaie beelden omgezet.

Hoe oud was u toen On the road voor het eerst las?
Walter Salles: Ik moet achttien geweest zijn. De jaren 1970 waren halfweg en ik ging naar de universiteit. Brazilië was nog een militaire dictatuur. Het boek over jong zijn, maakte een verpletterde indruk op me omdat het deed uitschijnen alsof alles mogelijk was. Ten volle leven was belangrijk dan verboden respecteren. Drugs en seks konden instrumenten zijn om de wereld te begrijpen of om de zintuigen te versterken. In Brazilië kon je niet zomaar de baan op. De wegen werden door het leger gecontroleerd. On the road gaan was onmogelijk. Maar via het boek kon ik toch op reis.

Hoe verwant zijn On the road en Diarios de motocicleta, uw gesmaakte road movie over de reis die Che Guevara de ogen opende?
Salles: Die films zijn complementair. Ze lijken niet direct op elkaar maar weerspiegelen elkaar. In Diarios de motocicleta worden de personages geconfronteerd met een geografie en een bevolking die ze niet kenden. Die ervaring transformeert hen. In On the road daarentegen gebeurt die verandering binnen de groep: in de huis clos die de auto is. "We waren bereid om duizend kilometer ver te reizen voor een goed gesprek,' zei Gary Snyder, dichter van de Beat Generation. Ze reizen niet in een rechte lijn van New York naar San Francisco maar maken een ommetje naar New Orleans om Old Bull Lee (William S. Burroughs) te horen vertellen over Céline, de codes van Maya's of interessante drugs. In die intellectuele zoektocht onderscheidt hun dolen zich van dat van Ernesto en Alberto. De grote gelijkenis is dat de onrust van de jeugd twee keer de bron is van het reizen. Het gaat in beide gevallen over18 tot 20-jarigen die de toekomst die hen aangeboden wordt, verwerpen.

Typeert de wil en de moed om de malaise onvervaard te doorgronden en beschrijven de Beat Generation?
Salles: Ze laven zich aan de realiteit om ze daarna te bewerken en via boeken, gedichten en liedjes te delen met de mensheid. Zo tekenen ze een generatie. Het is een verovering van de wereld: een poging om te begrijpen waar we staan om vervolgens iets aan te bieden dat indruist tegen de richting die de maatschappij is uitgeslagen. On the road is een voorafkondiging van een enorme transformatie in de uitdrukkingsvormen, de literatuur, de muziek, de poëzie. De beatniks gaan aan het living theatre vooraf, de new journalism van de Village Voice, de beeldverhalen van Jules Feiffer, de humor van Lenny Bruce, de action painting van Jackson Pollock. Ze kondigen een implosie in de Amerikaanse cultuur aan en het nakend begin van de tegencultuur. Ze zijn het eerste gebrabbel van bewegingen die in de jaren zestig botsen met de dominante Noord-Amerikaanse cultuur. De beatniks zijn ontevreden, zoeken iets anders, weten niet wat ze gaan vinden, laven zich aan de werkelijkheid om ze daarna te kunnen uitspuwen.

Maar het establishment verzet zich. Het duurt jaren voor On the road uitgegeven wordt.
Salles: Zeven jaar laat de publicatie op zich wachten. Het boek wordt niet mals onthaald. Confrator Truman Capote schamperde: dit is geen literatuur, dit is dactylografie.' John Updike sabelt het boek neer. Volgens Gore Vidal waren Kerouac en Ginsberg geen auteurs van betekenis. De critici waren verdeeld. Het boek lokte hevige reacties uit. In de jaren '70 en '80 vind je het in de boekhandels bijna niet meer. Kerouac werd amper nog gelezen. De voorbije vijftien jaar is de belangstelling terug groter. Er komen nog twee films af die op Kerouacs werk gebaseerd zijn. Denk aan Big Sur. Vanwaar die vernieuwde belangstelling? Ik denk dat het werk van Kerouac, in het bijzonder On the road en Visions of Cody, getuigen van de noodzaak om ten volle ten leven en niet bij volmacht, om verboden te negeren, om proberen verder te gaan dan men je toelaat. De angstcultuur was onder president Bush zo bedrukkend als tijdens de McCarthy-periode. Het oeuvre was zijn tijd vooruit en is nu synchroon met onze eigen realiteit.

Dat Kristen Stewart kan acteren, was voor mij geen verrassing, Garrett Hedlund is dat wel? Hoe kwam u er bij om de acteur uit het flauwe Tron te casten?
Salles: De casting gebeurde zes jaar geleden. Garrett Hedlund was een van de eerste op de auditie. Hij kwam recht van zijn boerderij in Minnesota; had de ene bus na de andere moeten nemen en had de nachten in nude bars doorgebracht. Na twee briljante lezingen van scènes vroeg hij om een tekst over On the road voor te leggen. Zijn inzichten sloegen ons met verstomming. Ook over het dolen en de onzekerheid van de jeugd zei hij pertinente dingen.

Kirsten Stewart was een gelukje. Ik botste op Gustavo Santaolalla, de componist van Diarios de motocicleta, en Alejandro Iñárritu die de eerste montage van Into the wild van Sean Penn gezien hadden. Ze beweerden dat ze mijn Marylou gevonden hadden: een jonge actrice waar ik nog nooit van gehoord had: Kristen Stewart. Ik ontmoette haar en ze zei dat On the road haar nachtkast-boek was en dat ze Marylou door en door kende. Met andere woorden ik heb voor deze acteurs gekozen lang voor ze doorbraken via Twilight en Tron. Opnames van On the road konden niet doorgaan in 2006 en 2007. Ik herinner me dat Garrett belde om me te vragen of hij Tron moest doen of niet.

Voor een harde kern is On the road niet het zoveelste boek maar een bijbel.
Salles: Passie was ook wat ons verbond. We dachten niet in functie van het aantal toeschouwers maar wilden onze passie voor het boek op pellicule overzetten. Zonder passie overleef je geen honderdduizend kilometer. We hebben nog meer moeten reizen dan voor Diarios de motocicleta. In de Verenigde Staten zijn de steden getrivialiseerd. De centra zijn dood. In de rand zijn nieuwe kernen ontstaan die als twee druppels op elkaar lijken. De McDonald- en Wall-Mart-isering van de architectuur en de geografie van de Verenigde Staten verplichtte ons om lang te zoeken naar goede locaties.

Los van de hoofdopnames, hebben we met een kleine tweede ploeg de hele route nog eens afgelegd langs de kleine baantjes met de bedoeling om in de geest van Kerouac op zoek te gaan naar de laatste grens. Garrett zat aan het stuur. In het boek zijn ze bewust of onbewust op zoek naar wat er overblijft van de Amerikaanse droom. On the road gaat ook over het einde van de weg en het einde van een territoriale expansie. Valt er nog iets te ontdekken? Dat is de grote vraag. Jorge Luis Borges vond literatuur interessant wanneer er benoemd werd, wat nog niet benoemd is. Die jonge schrijvers en dichters waren de weg opgegaan om te vinden wat nog niet gevonden was. Sal neemt overal nota van. Valt er nog land te ontdekken? Zijn er nog verhalen te vertellen? De vragen zijn relevanter dan ooit.