William Friedkin over zijn inktzwarte Killer Joe

Met 'The French Connection' en 'The Exorcist' schreef William Friedkin veertig jaar geleden filmgeschiedenis. Uitverteld is de zeventiger nog niet. Op het zwaar onderschatte Bug laat hij 'Killer Joe' volgen, een inktzwarte komische thriller die van meer lef getuigt dan 99 procent van de Amerikaanse films van vandaag. “Huurmoordenaars zijn meestal toffe kerels.”

De New Hollywood-veteraan William Friedkin was op het jongste festival van de fantastische film (BIFFF) te gast. Zijn nieuwe film kreeg er net als in Venetië een laaiend enthousiast onthaal.

In Killer Joe huren een jonge drugsdealer en zijn domme vader een huurmoordenaar in om de moeder te vermoorden. De afgeborstelde beroepsdoder aanvaardt de opdracht op voorwaarde dat hij de minderjarige zus of dochter krijgt. "Luister, ik heb geen doel meer. Of het zou zoiets banaals moeten zijn als 'zoveel mogelijk van het leven genieten, wijl het nog kan'. Ik schiet maar in actie als ik materiaal tegen kom waar ik van onder de indruk ben. En dat was hier het geval," zegt Friedkin terwijl hij een hap neemt.

Weinig films van nu zijn zo inktzwart, grappig en uitdagend als Killer Joe. Heeft u het voordeel dat u geen toegevingen meer moet maken?
William Friedkin: Ik sta wel onder druk, hoor. Killer Joe komt wereldwijd uit. Nergens bots ik op de vraag om de film aan te passen. In meerdere landen mogen alleen volwassenen binnen maar daar kan ik mee leven. Ik hoef geen tieners in de zaal. Ook al besef ik dat meerdere veertienjarigen in staat zijn om Killer Joe te begrijpen en grappig en intens te vinden terwijl veel vijftigers er weer niks van begrijpen zullen en overal aanstoot aan zullen nemen. Alleen in Amerika zit ik met een probleem. De NC-17 rating (niemand onder 17 mag binnen) is correct maar de gevolgen zijn ernstig. Meerdere bioscoopketens negeren zo'n films. Veel geschreven media en tv-zenders weigeren advertenties. De rating doet de verdeler twijfelen. Ik kan Killer Joe zo monteren dat hij een R-rating krijgt maar ik weiger dat want dan zou het mijn film niet meer zijn. Ik haal mijn naam van de aftiteling als het achter mijn rug gebeurt. Op dit moment is een Amerikaanse release onzeker. (Friedkin zal de oorlog winnen, zijn versie kwam in Augustus in Amerika uit, red.)

Waar valt men over? Laat me raden, de groteske scène met de gefrituurde kippenboutjes?
Friedkin: Meestal verwijzen ze naar grafische toestanden, gevloek, seks en geweld. Killer Joe hebben ze zowaar aberrant genoemd. Ze storen zich aan slecht gedrag, gedrag dat buiten de normen van de maatschappij valt. De schrijver, ik noch de cast is het daar mee eens. De personages uit Killer Joe tonen de extremen van menselijk gedrag en tot wat ogenschijnlijk gewone mensen in staat zijn. Dat boeit mij. Van mij mogen bijna alle Hollywood-films terugvallen op speciale effecten, stripfiguren en videogames. Maar dat is niet wat ik wil zien en dat is zéker niet wat ik wil maken. Domme genrefilms kunnen me gestolen worden. Ik bestudeer het kromhout waarvan de mens gemaakt is.

Bug ging over paranoia, een thema dat zeer actueel was in de jaren 00. Maar waar gaat Killer Joe over?
Friedkin: Over het uiteenvallen van een gezin, over hebzucht en over hoe ver de hebzuchtige mens durft te gaan. Meer niet. Zoek er geen metafoor achter. Bug had evenmin een boodschap. Die film ging over zo close met iemand worden dat je zijn paranoia, zijn ziekte, overneemt. Ik merk dat steeds meer mensen de meest groteske ideeën overnemen van de man of vrouw die ze liefhebben. Eva Braun zag geen graten in Hitlers visie op de wereld. Een heel volk nam zijn visie over. De vraag waarom blijft me bezig houden. Hoe kan een zo intelligent, creatief, verfijnd, cultureel en invloedrijk volk vallen voor de visie van een gek?
Ik handel niet in metaforen en verborgen boodschappen. De meeste films gingen over de dunne grens tussen goed en kwaad. Joe is een lieve man. Hij is attent tegenover Dotty. Hij zou haar nooit aandoen wat haar vader, broer en moeder wel aandoen. Ik ken een paar huurmoordenaars. Dat zijn meestal toffe kerels. Zien er normaal uit, zijn vriendelijk en sociaal. Ik zou hun werk niet kunnen doen maar ze fascineren me wel. Een van hen is in New York nog de oppas van mijn zoon geweest. Oom Mort was inspecteur moordzaken én huurmoordenaar voor de maffia. Ik vertrouwde hem volledig: een reden om mij of mijn zoon te doden, had hij immers niet.

Killer Joe is net als het geweldige Bug gebaseerd op een scenario van toneelschrijver Tracy Letts. Deelt u zijn fascinatie voor Tennessee Williams?
Friedkin: Jongeman, élke scenarist respecteert Tennessee Williams, Arthur Miller en Thornton Wilder. Dat zijn drie van de grootste Amerikaanse toneelschrijvers. Anderen hebben ook wel interessante stukken geschreven maar niet in die mate. Persoonlijk vind ik het werk van Tracy Letts behoorlijk origineel. Hij is Tennessee Williams niets verschuldigd. Oké, zoek en je vind vast wel een link. Maar een veel duidelijker verband vind je tussen Letts en Jim Thompson, auteur van bittere, onbarmhartige, strak gespannen romans als The Killer Inside Me. Dat boek over een corrupte sheriff die vrouwen slaat en mensen doodt, is al verfilmd. Jim Thompson was een favoriet van Stanley Kubrick. Thompson sleutelde aan de scenario's van zowel The Killing als Paths of Glory. Zijn werk bleef lang onder de radar maar de tijd lijkt dat nu wat recht te zetten.

Wordt ook u geherwaardeerd? U werd lang vereenzelvigd met The Exorcist en The French Connection. De voorbije jaren viste men ook films als Sorcerer en Cruising op.
Friedkin: Kan zijn maar ik ben me daar niet van bewust. Ik zal de laatste zijn om het te beseffen. Ik lees niets dat over mij gaat.

Had u meer uit uw carrière kunnen halen?
Friedkin: Er zijn niet zo veel dingen meer die ik nu nog wil doen. Vroeger was dat anders. Ik had gerust ooit een documentaire willen draaien over René Magritte of Marcel Proust. Er zijn veel films die ik had willen maken maar niet gemaakt heb. Aan sommigen heb ik lang vergeefs gewerkt. The Exorcist kostte me drie jaar tijd. Het scenario, de voorbereiding, de casting, de locaties zoeken, repetities, opnames, naar Irak reizen voor de proloog, monteren, de buitenlandse versies superviseren, promotie doen: er komt verschrikkelijk veel bij kijken. The French Connection vergde twee jaar tijd. Ik was geen Jean-Luc Godard die uit de losse pols filmt. Elke film werd een obsessie. Niet al mijn films waren de moeite waard, maar enkelen wel. Daar troost ik me mee.

Ik zie dat men u de René Magritte-suite gegeven heeft. Hoe toepasselijk. De poster van The Exorcist refereert toch duidelijk naar L'Empire des Lumières?
Friedkin: In de slaapkamer hangt een kopie! Magritte schilderde acht variaties. Ik zag nummer vier - met de hemel met daglicht en de natte, nachtelijke straat met de straatlantaarn - in het Museum for Modern Art in New York in de periode dat ik nadacht over de manier om The Exorcist te filmen. L'Empire des Lumières bracht me op het idee voor dé sleutelopname van The Exorcist. Hopelijk kan ik morgen even naar het Magritte Museum. Ik was ook graag naar de kust geweest voor James Ensor en Paul Delvaux maar daar zal geen tijd voor zijn. Het valt me trouwens op hoe alom aanwezig het surrealisme in Brussel wel is.