Against the Day : Tuymans tegen het licht

Aan Wiels de eer om de allereerste Brusselse solotentoonstelling te organiseren van de inmiddels overal ter wereld exposerende Luc Tuymans. Against the day toont achttien nagelnieuwe schilderijen.

Van bij het begin kon het Centrum voor Hedendaagse Kunst Wiels, dat voor deze tentoonstelling voor het eerst drie niveaus van de oude brouwerij openstelt, op de steun van Tuymans rekenen. "Ik ben blij dat Wiels er is, en je merkt dat er in Brussel een zekere dynamiek aan het ontstaan is. Behalve Dirk Snauwaert (directeur van Wiels, mb) is een figuur als Paul Dujardin in het PSK (waar Tuymans in 2007 als curator van de tentoonstelling Het verboden rijk optrad, mb) daar mee voor verantwoordelijk. En als ook iemand als Barbara Gladstone (New Yorkse galeriste, mb) een galerie opent in Brussel, dan moet je zeggen dat er daar eigenlijk veel meer gebeurt dan in Antwerpen."

Overigens is in Brussel volgende week ook werk te zien van Tuymans' vrouw, de Venezolaanse Carla Arocha, die samen met Stéphane Schraenen een installatie presenteert aan de inkomhal van Art Brussels.

In zekere zin is het voor Tuymans allemaal in Brussel begonnen. Hij woonde er toen hij les volgde aan Sint-Lukas, en kunstgeschiedenis studeerde aan de VUB. "In tegenstelling tot nogal wat andere studenten heb ik er hard gewerkt, maar de meeste van die tekeningen heb ik niet meer. Het leeuwendeel van mijn werk is natuurlijk hier gemaakt."

'Hier' is dan Antwerpen, waar Tuymans niet zo lang geleden een nieuw atelier van 450 m2 in gebruik nam. Het ensemble dat hij voor Against the day schilderde, hangt er even bij elkaar tegen de witte muren. Bij wijze van introductie loodst Tuymans ons op een drafje door het werk. Hij loopt enkele diagonalen, wijst, noemt titels, en draait zich geregeld om om kruisverbanden tussen de doeken aan te geven. Een 3D-simulatie van het uiteindelijke tentoonstellingsparcours toont hoe elk doek op zich in Wiels veel meer ademruimte en licht zal krijgen. Tuymans: "Dit project is opnieuw opgevat als een geheel, waar vier maanden werk in zit. Maar elk schilderij staat natuurlijk ook op zichzelf. Het spanningsveld waarbinnen ik één schilderij afwerk, beslaat meestal één dag. Als ik dan 's avonds de deur van het atelier achter mij dichttrek is het schilderij af, en is het gelukt of niet."

Dooddoeners
Over het werk van Tuymans is ondertussen natuurlijk al van alles gezegd: Tuymans schildert suggestie. Hij schildert wat je nog net in je ooghoek waarneemt, terwijl zijn eigenlijke onderwerp buiten het kader valt. Door het gebruik van polaroids en knipsels doorprikt hij de illusie dat er nog originele beelden zouden bestaan. Hij dramatiseert het banale en banaliseert het dramatische. Het eigenlijke voorwerp van zijn oeuvre is de werking van beelden. Tuymans is niet vies van het conceptuele, maar ook niet van het documentaire, en schilderde kritische essays over onder meer het nazisme, het kolonialisme en het Vlaams-nationalisme. Zijn schilderijen hebben de esthetische kwaliteit van een herinnering… En dat alles heeft dan tot gevolg gehad dat Tuymans de schilderkunst weer een hoge vlucht gaf op het moment dat ze eigenlijk was doodverklaard.
Maar tegen die laatste dooddoener verzet Tuymans zich alvast. "Het discours over de dood van de schilderkunst was een belachelijk discours dat is voortgekomen uit een verkeerd begrip van een paar Amerikaanse critici. Een schilderij heeft zulke specifieke kwaliteiten dat het niet vervangbaar is. Wel belangrijk is de psychische impact die bewegende beelden kunnen hebben."

Tuymans ondermijnt nog een ander motief dat voortdurend terugkeert in de kritiek op zijn werk, namelijk de aandacht voor het kleurloze, overbelichte aspect van veel van zijn schilderijen: ze lijken soms het negatiefbeeld dat op het netvlies gebrand staat, ze suggereren de flits van de camera die gewicht verleent aan iets wat de afbeelding niet meteen prijsgeeft. De verschoten kleuren verbeelden ook vergankelijkheid en zelfs vernietiging. Maar Tuymans tempert dus: "Eigenlijk heeft in mijn werk altijd veel kleur gezeten. De verwarring daarover heeft te maken met het feit dat mijn galerie jaar en dag heeft gewerkt met digitaal doorgezonden beelden die allemaal wat grijzer zijn."

Tegenlicht
Wat er ook van zij, kleur zit er in ieder geval in de schilderijen van Against the day, het derde deel van een drieluik dat werd ingezet met de tentoonstellingen Restoration in Tokio en Les revenants in Zeno X Gallery in Antwerpen - over de macht van de jezuïeten. Daarna volgde bij zijn galerie David Zwirner in New York Forever. The management of magic, met Disney als thema.

Het bindende element van die heterogene tentoonstellingen is het ontmaskeren van utopieën: de verborgen politieke en maatschappelijke agenda achter de wijdvertakte geestelijke congregatie van jezuïeten, de holle en alle fantasie fnuikende constructie achter de als ideale wereld geconstrueerde themaparken van Disney. In Against the day worden dan de zogeheten onbegrensde toegankelijkheid en de glamoureuze exposure van de virtuele realiteit onder de loep genomen.

Picturaal levert dat wel een heel ander verhaal op, want waar de jezuïeten en Disney in een cluster van toch enigszins verwante beelden werden gevangen, zijn de directe onderwerpen van de nieuwe schilderijen zeer divers. Tuymans: "We zijn vertrokken van het idee van Big Brother als een soort van zelfgekozen gevangenschap. Het schilderij Big brother is bijvoorbeeld gebaseerd op een shot van een bewakingscamera in een slaapzaal uit de Engelse Big brother. Maar Big brother op zich was niet genoeg, dus hebben we een conglomeraat gemaakt van nog andere elementen in de virtuele sfeer. Als je Against the day letterlijk vertaalt kom je ook dicht bij 'tegen de werkelijkheid'."

"De schilderijen zijn een selectie uit meer dan zeshonderd beelden die we hebben verzameld. Ze zijn zelf gegenereerd, zelf geconstrueerd of ze komen van het internet. En ze hebben iets dagdagelijks: de geschiedenis wordt uitgesloten en alles wordt gelijkgeschakeld. Als je dat soort beelden dan omzet naar het 'anachronisme' van een schilderij, dan creëer je een andere tijdsdimensie en krijg je een claustrofobisch effect."

Pornografisch
Even kijken. Twee beelden uit de Irak-oorlog (Sniper, een vizier op een vaag landschap, en Bridge, een verlaten brug gezien door een nachtkijker) hebben inderdaad iets alledaags gekregen, want ze duiken nu op in computerspelletjes. Claustrofobisch is in ieder geval het titeltweeluik Against the day: twee sterke, museale werken, waarop een man bij valavond doelloos staat te graven in een ommuurde achtertuin. De enige blik die op de toeschouwer is gericht zit verscholen achter een flitsende camera. Voor het overige staan figuren in een hoek, of krijg je halve bovenaanzichten die de gezichten aan het oog onttrekken, zoals in het steriel voyeuristische CCTV, of het banaal pornografische Tits. De bureaustoel in Office is met de rug naar het publiek gericht. Ook de horizon ontbreekt: de zonsondergang van Sundown is een fictief beeld. Verder kijken we recht in een brandende lamp, naar een kapot, gefragmenteerd licht weerkaatsend brilglas, naar een donker gat in een witte muur. Via de fotografische term 'contre-jour' verwijst Against the day ook duidelijk naar een letterlijk 'tegenlicht'. En een vormelijk motief dat nog vaak terugkeert is de ellips, die Tuymans in verband brengt met het elliptische karakter van de literatuur van Thomas Pynchon. Against the day is ook de titel van diens recentste roman.

:: Against the Day - Luc Tuymans
wanneer: 23.4 > 2.8.2009 woensdag > zaterdag van 12 > 19.00 uur, zondag van 11 > 18.00 uur — €2/4/6
waar: Wiels, Van Volxemlaan 354, Vorst, 02-347.30.33, wiels@wiels.org, www.wiels.org