Brussel gaat Oceanische toer op

Dit najaar gaat Brussel radicaal de Ocea­nische toer op. Het ING Cultuurcentrum zoekt het ditmaal in de eindeloze reeks archipels in de Stille Zuidzee, die wel een derde van het aardoppervlak beslaan. ING is de enige grootbank die nog dit soort grootschalige initiatieven neemt. Nieuw is de samenwerking met de museumwereld, wetenschappers en handelaars.

De grenzeloze fantasie van de vormentaal en het materiaalgebruik waarmee de bezoekers van het ING Cultuurcentrum nu kunnen kennismaken, zal velen verbazen. Langer dan andere continenten bleef Oceanië voor westerlingen een onbekend, mysterieus gebied. De avonturen van ontdekkingsreizigers leidden niet tot vestiging of tot culturele uitwisseling. Tijdens de expedities van James Cook (tussen 1768 en 1779) verkasten wel vele kunstvoorwerpen naar Engeland, die later de basis vormden voor collecties in heel Europa. In de negentiende en twintigste eeuw zonden missieorden hun zonen - en ook wat dochters - uit: Joseph De Veuster ofte pater Damiaan was een van hen.

Oceanië bestaat uit drie grote cultuurgebieden: Melanesië of de Zwarte Eilanden (waaronder Nieuw-Guinea, 's werelds grote eiland na Groenland), Polynesië of de Vele Eilanden, en Micronesië of de Kleine Eilanden. Deze laatste, haast eindeloze reeks archipels telt heel wat atollen, ringvormige koraaleilanden met een arme vegetatie waar het leven ongemeen hard is. De schaarsheid van materialen dwong de bewoners tot inventiviteit. Met heel bescheiden middelen creëerden ze gebruiksvoorwerpen van een strakke schoonheid, perfecte combinaties van functionaliteit en verfijning. Zo staat er een elegante kokosschraper die tegelijkertijd als stoel fungeert. De gebruiker zit er comfortabel op; het zitmeubel loopt sierlijk uit op een rasp van koraal of schelp waarmee het vruchtvlees van de bast kan worden gehaald.

Ook verrassend is het gebruik van schildpad voor alle mogelijke toepassingen. Het schild werd van het dier gehaald en na een omslachtig verhittingsproces in een houten mal geperst en gemodelleerd tot de gewenste resultaat.

Avant-garde
De Papoea's, die in het oosten van Oceanië leven, staan bekend om hun houtsnijwerk van enorme afmetingen. Ter gelegenheid van de tentoonstelling zijn er een paar monumentale voorouderpalen overgevlogen. De palen, waarop overledenen zijn afgebeeld, spelen een rol in herdenkingsrituelen en initiatieceremonies. Jongeren krijgen de boodschap mee: "Dit is jouw achtergrond, jouw identiteit, het verleden van de clan waartoe je behoort."

Bij de Papoea's koesteren mannen grote bewondering voor vrouwen, omdat zij het monopolie hebben om kinderen op de wereld te zetten. Tegelijkertijd boezemt dat hun angst in. Ter compensatie organiseren de mannen rituelen om contact te houden met de bovennatuurlijke wereld. Dit gebeurt in constructies van soms wel honderdvijftig meter lang - de mannenhuizen -, waar vrouwen niet binnen mogen en waar de sacrale voorwerpen bewaard en de krijgstochten gepland worden.

De vormentaal van de Oceanische kunst beïnvloedde de Europese avant-garde. Paul Gauguin, steeds op zoek naar herbronning, trok naar Tahiti en de Markiezeneilanden. Expressionisten als Emil Nolde en surrealisten als André Breton deden inspiratie op bij de bewoners van de archipels van de Zuidzee.

:: Oceanië - Tekens van riten, symbolen van gezag, tot en met 15 maart 2009 in het ING Cultuurcentrum, Koningsplein 6, 1000 Brussel. Elke dag behalve op 25 december en 1 januari, van 10 tot 18 uur, nocturne tot 21 uur op woensdag. Meer info en reserveren op www.ing.be/art