De Hongaarse opstand, 50 jaar later

Vijftig jaar geleden kwamen de Hongaren in opstand tegen het Stalinistisch bewind in hun land. Dertien dagen nadat de bevolking voor het eerst de straat was opgekomen, vielen de troepen van het Warschaupact binnen en werd het oproer neergeslagen.'Hongarije 1956' is voor heel Europa een begrip geworden. De gebeurtenissen worden binnenkort ook in Brussel herdacht met een uitgebreid cultureel programma.

De volksopstand in Hongarije, de voorbije dagen in het klein nog eens overgedaan omdat de premier heeft gelogen over het begrotingstekort van het land, begon in de hoofdstad Boedapest, op 23 oktober 1956. De rechtstreekse aanleiding voor de eerste betogingen was het neerslaan van een revolte in het Poolse Poznan, kort daarvoor. De Hongaren wilden ook dat Imre Nagy weer aan de macht zou komen. Nagy was na de dood van de Sovjetrussische leider Stalin in 1953 uitgeroepen tot minister-president van Hongarije, maar omdat hij een te gematigd, zogenaamd 'rechts' beleid had gevoerd, was hij door het Centraal Comité van de Communistische Partij weer aan de kant geschoven. Meteen na de eerste betogingen- vlaggen met het staatswapen werden door de bevolking neergehaald, de rode sterren uit het straatbeeld verwijderd- besliste datzelfde Comité dat Nagy weer premier zou worden.

Nagy stelde onmiddellijk verregaande hervormingen in het vooruitzicht; hij verwittigde zelfs de Verenigde Naties dat Hongarije vanaf dan een neutraal land zou worden. Maar op 4 november rolden de Sovjettanks de straten binnen. Hoewel er in West-Europa werd betoogd voor de Hongaarse zaak - onder meer door de studenten in Leuven - kwamen de Westerse regeringsleiders niet tussenbeide, uit angst voor een Derde Wereldoorlog. Nog meer dan veertig jaar lang werd in Hongarije een communistisch bewind gevoerd. Nagy werd in 1958 terechtgesteld. In Brussel werd kort daarna als eerbetoon aan de leider het Instituut Imre Nagy voor Politieke Wetenschappen opgericht, de voorloper van de faculteit politieke wetenschappen van de ULB.

In Boedapest zelf wordt de opstand van vijftig jaar geleden dezer dagen uitgebreid herdacht - tenzij de recente evoluties in dat land stokken in de wielen zouden steken. Maar ook in Brussel staat een heel herdenkingsprogramma op stapel, met onder meer een grote herdenking op de Grote Markt op 14 oktober, vanaf 17.00. Er worden verschillende muziekensembles geprogrammeerd (barokmuziek van het Quatuor Mandel, de Hot Jazz Band, filmmuziek van Budapest bourgeoise, zigeunermuziek met Mitsoura). Er zullen die dag ook grote foto's worden geprojecteerd en korte films die de gebeurtenissen uit die tijd evoceren, of het hedendaagse Hongarije tonen.
In Cinéma Arenberg wordt een filmfestival opgezet met speelfilms en documentaires over de gebeurtenissen uit 1956. Boeiend wordt wellicht ook de tentoonstelling 'Une fille de Budapest/A Girl from Budapest' in het Hongaars Cultureel Instituut op de Treurenberg, vlakbij de Sint-Michielskathedraal (zie hiernaast).

Het meisje van Boedapest
De gewapende tieners die mee in opstand kwamen in 1956, gingen later de geschiedenis in als 'De kinderen van Pest' (Naar het stadsdeel Pest van Boeda-Pest). Onder hen waren ook verschillende meisjes. Foto's van hen, gemaakt door de persagentschappen, gingen in die dagen de wereld rond. Op één foto, verschenen in Paris-Match in een reportage 'Helden van Budapest', zijn een jongen en een meisje te zien. Hij draagt een wapen van Russische makelij. "In de ogen van dit koppel, vonden onze reporters, toevallig langs de straat, de ziel van de opstand", luidde het bijschrift van Paris-Match toen. De foto werd hét embleem van de Hongaarse opstand -zeker ook omdat men er een tijdlang van uitging dat hij werd gemaakt door Paris-Match fotograaf Jean-Pierre Pedrazzini, die wellicht op dezelfde dag dat de foto werd genomen, 30 oktober, omkwam in de straten van Boedapest.

In november 1956 stond de foto in alle grote Europese bladen, later werd hij nog keer op keer gebruikt in boeken, tentoonstellingen, films en documentaires. Jean-Luc Godard gebruikt hem in zijn film 'Le Petit Soldat'. Helaas werd hij achteraf ook tegen de betrokkenen gebruikt. De Sovjets hanteerden zulke foto's immers als bewijsvoering om mensen achteraf te straffen voor hun aandeel in de Opstand.

In het Westen werden de twee het symbool van jongeren die de Sovjettanks durfden te trotseren, aan de Sovjetkant werden ze beschouwd als criminelen. Een Franse journalist, Phil Casoar, en een Hongaarse sociologe, Eszter Balazs, stootten eind 1999 op een oud exemplaar van Paris-Match met daarin de foto. Ze besloten op onderzoek uit te gaan om de identiteit van het meisje te vinden, en om te weten of ze nog steeds leefde. Tijdens hun opzoekingen kwamen ze er onder meer achter dat niet Pedrazzini de echte fotograaf was, maar een Amerikaanse freelancer, Russ Melcher, die de foto aan Paris-Match had verkocht. Hij bracht de onderzoekers verder op het spoor van het meisje door hen te vertellen dat ze later opnieuw was gefotografeerd, in Oostenrijk, waar ze, gewond, naartoe was gevlucht, samen met een groep anderen. De foto, met het verhaal van de jongeren die de Oostenrijkse grens waren overgeraakt, was verschenen in een Italiaans magazine, Epoca. Het meisje heette Julia, de jongen naast haar op de eerste, legendarische foto was György, maar hij was gedood.

De zoektocht naar Julia leidde uiteindelijk naar Australië. Zelf bleek ze overleden, maar haar man, ook een Hongaarse vluchteling, leefde er nog in een buitenwijk van Melbourne. In Hongarije zelf legde Balazs zich daarna toe op het reconstrueren van de familiegeschiedenis van het meisje. Ze kwam te weten hoe het meisje bij de Opstand betrokken geraakte.
Julia zou nooit meer naar Hongarije kunnen terugkeren, want tot 1989 werd ze door de autoriteiten als 'ongewenst' beschouwd. Een jaar later, in 1990, overleed ze.

:: 1956-2006: Re:volt '56 Budapest: 11.10 > 17.11
Expo 18.10 > 17.11, ma > vr 10 >18.00, Hongaars Cultureel Instituut Treurenberg 10, 1000 Brussel - 02-209.07.50, info@bmki.be
Grote Markt (14.10, 17 .00 >....), Cinéma Arenberg (11 >17.10)