De muren hebben kleuren: de rol van behang

Wat zit er achter het behang? Wat deden Servranckx en Magritte in de behangfabriek? Waarom werd behang in de jaren 1980 uitgespuugd en is het nu weer hot? La Fonderie ploos het uit.

T oen La Fonderie in de jaren 1990 tijdens een van haar acties een oude stoommachine van de ter ziele gegane behangfabriek Bosquet in Molenbeek redde, deed ze nog een andere ontdekking. "Niet minder dan honderd twintig ontwerpen voor behang, met de originele beschildering," zegt conservatrice Christine Dupont. In de draaierszaal van La Fonderie wordt daarvan nu een selectie getoond, het vertrekpunt voor de weinig bekende behanggeschiedenis.

In het Frans wordt behangpapier papier peint genoemd, maar schijn bedriegt: "Ook toen het papier al lang niet meer stuk voor stuk geschilderd, maar met de hand en later machinaal gedrukt werd, bleef het product zo heten - een reclametruc." Voor de tentoonstelling werkte La Fonderie samen met het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) en Monumenten & Landschappen (M&L), die bezig zijn met de conservatie, restauratie en inventarisatie van behang in de Brusselse regio. De rol van behangpapier als informatiebron voor de geschiedenis van de smaak, de sociale status, zelfs van verbouwingen en opeenvolgende eigenaars, is een recente ontdekking. La Fonderie kon ook bijzondere stukken lenen: oude catalogi, een 'trekpen' waarmee strepen konden worden gedrukt, ingenieus gegraveerde drukcilinders, en een foto van een arbeidster in een kleed van behangpapier.

Kwestie van smaak
Een drager vinden voor de teksten en foto's van de tentoonstelling was gemakkelijk. "Gewoon wat rollen afwasbaar behangpapier bestellen op het internet," zegt curator Françoise Marneffe. "Zo gemakkelijk gaat dat tegenwoordig, en dat verklaart waarschijnlijk ook de revival . Je kunt nu ook je eigen foto's doorsturen, die dan op behangpapier gedrukt worden. En voor het gebruiksgemak hoef je het ook al niet te laten: lijm op de muur aanbrengen, bovenaan je rol laten vallen, klaar. De jaren 1980 moeten het absolute dieptepunt geweest zijn, een reactie op de psychedelische kleuren van de jaren 1970 en de oubollige bloemmotieven van al lang niet meer opgefriste muren. Toch waren er ook daarvoor mindere periodes, zoals in de jaren 1930, door de invloed van Le Corbusier, die alles gewoon schilderde. Toch heeft hij zelf ook twee gamma's behangpapier ontworpen, in een effen kleur dan. Met de vintage en de technische mogelijkheden is behang weer helemaal terug. Behang fascineert ons ook om een andere reden: het doet ons denken aan vroeger, onze kindertijd."

Papier werd in de zestiende eeuw voor het eerst als decoratiemateriaal gebruikt om kisten en meubels mee te bekleden. Maar stilaan kwamen de domino's (naar het religieuze prentje, dominus , dat omringd werd door versieringen) ook op de muren terecht. Honderd jaar later had het behangpapier in het Westen andere muurbekleding zoals wandtapijten, goudkleurig leder, stoffen en geschilderd textiel verdrongen. Behangpapier was in het begin zo kostbaar dat het in een houten lijstwerk werd gehangen, dat gewoon mee verhuisde.

Op de expositie zie je de tijdperken voorbijschieten: gigantische bloemmotieven vanaf 1800, behang omkaderd door een ander en gescheiden door een geometrische bies in de jaren 1930, papier met televisieschermvormpjes rond Expo 58, behang dat verwijst naar de kinetische composities van Victor Vasarely in de jaren 1970. In het bruin met oranje dat we vroeger verafschuwden, en nu wel 'iets hebben' vinden.

Een schatkamer aan behanggeschiedenis is het beschermde Dewezhuis, het huidige Belgisch Museum van de Vrijmetselarij (Lakensestraat). "Meer dan driehonderd soorten behangpapier van het eind van de achttiende eeuw tot de jaren 1970 werden er laag na laag ontdekt en gefotografeerd door het KIK," zegt Christine Dupont. "Het zijn erg fragiele stukken, we hebben onze ramen moeten verduisteren. Er is imitatie-stucwerk, baksteen, Delftse tegeltjes, matraseffect, indienne,... Niet alleen materialen, ook stijlen werden geïmiteerd: neorococo, art deco, op-art,..."

Ander historisch behang is terug te vinden in het Saint-Cyrhuis, in Hotel Métropole, en in de salon van het achttiende-eeuwse Costermanshuis (Grote Zavel), waar zich nog met penseel beschilderd rijstpapier bevindt.

Door de mechanisering kon na 1860 in één dag het werk verricht worden waarvoor een handmatige drukker met plaat vier jaar nodig had. De Engelse firma Potter introduceerde de behangpapiermachine die, aangedreven door een stoommotor, verschillende kleuren kon drukken met behulp van drukcilinders in reliëf.

Brusselse fabrikanten probeerden het verschil te maken. Zo vroeg de Molenbeekse fabrikant A. Lefebvre onder meer een uitvindersbrevet aan voor een machine die glans gaf aan de rollen. De grootste behangfabriek van België, met showroom op de Graanmarkt, was de Usines Peters-Lacroix. Ze draaide bijna een eeuw (tot 1979) in Haren. Haar hoogdagen kende de fabriek toen ze haar naam afkortte tot UPL en jonge kunstenaars aantrok. Tussen 1917 en 1925 kwam de abstracte schilder Victor Servranckx er aan de kost, en in 1921 ook René Magritte. Van Servranckx zijn originelen op de expo te zien. "Als ik veel gegeven heb aan de fabriek, dan heeft de fabriek mij nog veel meer teruggeven: de meesterlijke beheersing van kleur, de vrije kleur, schandalig vrij."

:: De muren hebben kleuren, nog tot en met 24 december in het Brussels Museum voor Arbeid en Industrie La Fonderie, Ransfortstraat 27, 1080 Sint-Jans-Molenbeek. Nu donderdag 22 oktober is het weer Nocturne van de Brusselse Musea, ook in La Fonderie, van 17 tot 22 uur, met rondleidingen (N) om 19 uur, contes (F) om 17.45 uur en demonstratie serigrafie (F) om 18 uur: studenten van het Institut Sainte-Marie maken nieuw behangpapier. Reserveren op 02-410.99.50

U kunt La Fonderie uw rollen oud behangpapier bezorgen, of een foto van uw behangen muren opsturen. Meer info op 02-410.10.80 of fmarneffe.lafonderie@swing.be