Eeuwige energie: 1500 jaar Indische kunst

De organisatie van Eeuwige energie: 1500 jaar Indische kunst is om verscheidene redenen een krachttoer gebleken. Alle stukken - vaak kolossale beeldhouwwerken - komen immers uit Indiase musea zelf, wat ongebruikelijk is. Bovendien omspant het thema een periode van 1500 jaar, drie godsdiensten en een immens subcontinent.

Toen de beslissing werd genomen om alleen maar stukken uit Indiase musea zelf te selecteren, wist de Belgische curator Jan Van Alphen, een expert inzake Indiase kunst, al meteen dat zijn opdracht geen sinecure zou zijn. De stukken komen immers uit musea overal in India. Sommige komen zelfs rechtstreeks van archeologische opgravingen en werden nog ter plaatse bewaard in bunkertjes. Van Alphen: "Daardoor kunnen we beeldhouwwerken tonen die nog nooit eerder te zien zijn geweest. Maar het betekende ook dat alle stukken moesten worden overgebracht naar New Delhi - wat geen gemakkelijke klus is met zulke zware beelden. Sommige stukken zitten gebetonneerd in de vloer van hun museum. Een aantal werd toch losgewrikt. En er moesten heel wat toestemmingen worden aangevraagd. Van de 1600 stukken die we aanvankelijk fotografeerden, zijn er uiteindelijk een 200-tal die we echt wilden en konden krijgen."

Yakshi
Als thema werd gekozen voor India Tejas, eeuwige energie. "We willen tonen hoe 'eeuwige energie' in de beeldhouwkunst werd vormgegeven, en dat vanaf de vroegste kunst die we in India kennen (derde eeuw v.Ch) tot en met de klassieke periode in de dertiende eeuw. Nadien zijn er in India nog veel kunstwerken gemaakt in Islamitische stijl, maar de grote klassieke Indische stijlen, de belangrijke teksten, die waren toen al vervaardigd. Het voordeel van 'eeuwige energie' is dat het een heel ruim thema is, wat ons toelaat om grote stromingen, grote dynastieën met hun eigen stijl, gegroepeerd aan bod te laten komen in de tentoonstellingszalen."

"Beginnen doen we met de scheppingsmythe van het hindoeïsme, waarbij de god Vishnoe op de kronkels van een slang op de oeroceaan ligt te slapen. Bij het ontwaken groeit er een lotus uit zijn navel. Op die bloem neemt de schepper, Brahma, plaats om zijn werk te beginnen. Alles begint bij de oeroceaan, en de lotus die daarop groeit is het symbool van de zuiverheid en van de scheppende kracht. We hebben daar enkele heel mooie beelden van uit boeddhistische stoepa's."

Na de 'oeroceaan' komen ook de thema's 'ingehouden energie', 'man-vrouw-energie' en 'zonne-energie' aan bod. Van Alphen praat vol vuur over de vele figuren die het universum van de Indische mythen en religies bevolken. Bijvoorbeeld over de figuren Yakshi, een woudnimf, en haar mannelijke tegenhanger, de woudgeest Yaksha. "Zij werden al afgebeeld nog lang voor er beelden van een godheid werden vervaardigd in India. Voorstellingen van goden in het boeddhisme, het hindoeïsme of het jaïnisme zijn trouwens gebaseerd op die figuren. Het waren echt archetypen."

"De mythes die worden verbeeld, zijn in India nog altijd heel bekend. Dat komt omdat de klassieke Indische teksten zoals de Mahabharata vol zitten met verwijzingen. Ook in de architectuur wordt er voortdurend gerefereerd naar figuren uit de mythologie". Van Alphen neemt de cobra als voorbeeld: Die slang kwam al voor in de mythologie nog vóór de Ariërs in India arriveerden en er het Sanskriet introduceerden. Zij behielden deze figuur. De slang is voor Indiërs een bemiddelingsfiguur tussen de boven- en de onderwereld en fungeert als een beschermer. Ze heeft dus wel een positievere connotatie dan in de christelijke mythologie. Vandaag zijn er in India nog altijd feesten waarvoor kinderen op het platteland slangen gaan verzamelen en meenemen in mandjes naar het feest. De slangen krijgen dan melk van de dorpsbewoners. "

Wie niet vertrouwd is met de Indische scheppingsverhalen, kan zich wel eens afvragen of het geen verhaaltjes om de verhaaltjes zijn, zonder veel moraal. Van Alphen: "Vergis u niet, hoor. De tweestrijd tussen goed en kwaad die in de christelijke mythologie wordt verbeeld door de goede engelen en de gevallen engelen, komt ook voor in de Indische mythologie. Ook daar zijn goeden en slechten eigenlijk afkomstig van één oerschepper. Het zijn broers waarvan de enen door een onenigheid demonen zijn geworden. Maar toch hebben ze elkaar nodig om de wereld te redden. Er zitten in de mythologie een heleboel filosofische principes, bijvoorbeeld ook op het vlak van het respect voor dieren, dat we het best kennen van het respect voor 'de heilige koe'. Meestal kan je de Indische mythologie op verschillende niveaus lezen: als een leuk verhaaltje, maar je kan ook gaan zoeken naar de filosofische en religieuze achtergrond.

Ook de tentoonstelling zal op verschillende niveaus kunnen 'gelezen' worden. Je kan er naar gaan kijken voor het esthetische aspect, of om stijlen en dynastieën te onderscheiden. Of je kan gaan voor het verhaal - want we hebben vooral narratieve beelden uitgekozen - of voor het filosofische."

:: Eeuwige energie: 1500 jaar Indische kunst - 31.10.2006 > 21.1.2007 Di > zo > 18.00, do > 21.00 - Paleis voor Schone Kunsten, Koningsstraat 10, 1000 Brussel
Tickets: 3,5 > 9 euro
Meer info: 02-507.82.00 (scholen & groepen 070-344.577)

Het Etnografisch Museum van Antwerpen
Jan Van Alphen, de Belgische curator van Eeuwige energie: 1500 jaar Indische kunst, is in het dagelijkse leven conservator van het Etnografisch Museum van Antwerpen. Dat museum (gelegen op enkele meters van het Antwerpse Stadhuis dat in deze verkiezingsdagen zo in de belangstelling stond van de binnen- en buitenlandse pers), is eigenlijk het enige Etnografische Museum van België dat collecties van over de hele wereld bezit.

Vergeleken met bijvoorbeeld het Afrika Museum in Tervuren is het een vrij klein museum, maar wel een dat steevast met interessante tentoonstellingen voor de dag komt. Zo sloot enkele weken geleden Marokko. Levend Erfgoed er de deuren, over de culturele identiteit van de Marokkaanse samenleving. Ook de educatieve werking werd de voorbije jaren een stevige pijler van het museum.

Jan Van Alphen: "Op dit ogenblik staan we voor een heel belangrijke uitdaging. We willen het hele museum herinrichten, omdat we momenteel maar vijf procent van onze collectie aan het publiek kunnen tonen. Zeker nu we de laatste jaren heel wat aanwinsten hebben gehad - dankzij verschillende belangrijke legaten- zijn de ruimten te klein geworden. Bovendien hebben we nauwelijks ruimte om al die groepen die nu komen, op een goede manier te ontvangen. Onze hoop is dat we de aanpalende ruimten waar nu het Volkskundig Museum is, er bij kunnen krijgen. Dat verhuist immers naar het nieuwe gebouw van het Museum aan de Stroom. De bijkomende ruimten zouden we dan kunnen gebruiken voor onze tijdelijke tentoonstellingen, en misschien ook om de Precolombiaanse collectie van Paul en Dora Janssen in onder te brengen.

Die collectie wordt momenteel tentoongesteld in het Jubelparkmuseum hier in Brussel. Kort na de opening besloot de Vlaamse regering het aanbod van de weduwe van de stichter van Janssen Pharmaceutica te aanvaarden om haar successierechten te betalen met deze uitzonderlijke verzameling. Dat gebeurde pas nadat Dora Janssen ermee had gedreigd ze aan een buitenlands museum te verkopen. De grote vraag blijft voorlopig of de collectie definitief zal worden ondergebracht in het Brusselse Jubelparkmuseum, of in het Etnografisch Museum in Antwerpen.

"Ik durf echt wel zeggen dat we als museum een heel goede reputatie hebben, ook in het buitenland," besluit Van Alphen, "maar onze uitstraling zou natuurlijk nog veel beter worden als die uitbreiding er zou komen."

:: Etnografisch Museum, Suikerrui 19, 2000 Antwerpen, 03-220.86.00
Open: elke dag van 10 > 17.00. Gesloten op maandag