Expo Columbano Bordalo Pinheiro

Van het culturele leven in het Lissabon van de negentiende eeuw is buiten Portugal weinig geweten. Behalve het feit dat het land toen in een institutionele crisis, met politieke aanslagen, verkeerde, heeft de suprematie van het Parijs van die tijd zowat alle andere hoofdsteden in de schaduw gesteld. Zeker wat de plastische kunsten betreft, waar het impressionisme, het realisme, het fauvisme en nog een paar dozijn andere artistieke stromingen de ontwikkelingen in andere landen tot aan de Tweede Wereldoorlog onrecht aandeden. Zo komt het dat ook in ons land telkens met enige vertraging de artistieke avant-garde doorsijpelde tot bij de intellectuele elite, om nog maar te zwijgen van de andere bevolkingsgroepen. Het moet nochtans gezegd dat sommigen van die 'volgers' vaak interessanter waren dan de voorlopers. Niet in het minst omdat zij bevrijd waren van de drang om iets nieuws te brengen en dus zowel konden putten uit het verleden als uit de verworvenheden van de nieuwlichters. In Lissabon was dat dus niet anders.

Zoals zovele generatiegenoten ging Columbano Bordalo Pinheiro (Lissabon, 1857-1929) zich ter plekke vergewissen van de nieuwste tendensen binnen de Parijse kunstscene. Als zoon van een zeer middelmatige schilder had hij de financiële steun nodig van een mecenas om zijn verblijf in de lichtstad te financieren. Hij ontdekte er het werk van Manet, Degas en Courbet. Terug in zijn vaderland ontpopte hij zich tot de belangrijkste schilder uit zijn tijd, de echte vaandeldrager van het realisme. Columbano ontwikkelde nochtans een zeer eigen stijl, een mengsel van intimisme en ironie. Hij portretteerde vaak bevriende kunstenaars, maar was ook een chroniqueur van het leven van de (petite) bourgeoisie. Deze doeken behoren - misschien meer nog dan zijn knappe en wat donkere kunstenaarsportretten - tot de echte Europese top. Vergelijkbaar bij ons met het beste van een Alfred Stevens. Dezelfde tongue-in-cheek benadering van de onderwerpen, op zo'n lieflijke en schalkse manier geborsteld dat niemand er aanstoot aan kon nemen, maar iedereen wel wist waar het om ging.

Op literair vlak had Columbano een evenknie, de Portugese Zola, José Maria Eça de Queiroz. Ook hij nam zijn stads- en tijdgenoten flink op de korrel en noemde zijn land zelfs een 'ingeslapen varken'! Geen wonder dat de haat-liefdeverhouding wederzijds was. Eça de Queiroz kreeg er een potsierlijk monument voor in de Chiado, trouwens op enkele stappen van het gelijknamige museum waar Columbano zijn carrière als conservator beëindigde en dat het merendeel van de schilderijen voor deze tentoonstelling uitleende.

Een tip voor de zomer (het regent toch!): de fijne tentoonstelling met werk van Columbano Bordalo Pinheiro bezoeken en de overspelroman Neef Bazilio van Eça de Queiroz ter hand nemen. Doe daar een excellent glas oude madeira bij en uw ontdekking van het negentiende-eeuwse Lissabon kan onder een goed gesternte beginnen.

(Ill.: Columbano Bordalo Pinheiro, Grupo do Leão olie op doek, 1885 © Museo do Chiado)

:: Columbano Bordalo Pinheiro, tot 23.9.2007, van di tot zon van 10 tot 17u, stadhuis, Grote Markt, Brussel