Huelgas Ensemble: de klank van het humanisme

Het Huelgas Ensemble van Paul Van Nevel wordt wereldwijd gerespecteerd om zijn verrassende interpretaties van gesofisticeerde, onbekende muzikale parels uit de middeleeuwen en de vroege renaissance. Dit keer snijdt Huelgas de klankenwereld van het Glogauer Liederbuch uit 1480 aan.

U brengt een lezing uit het Glogauer Liederbuch. Hoe hebt u dit werk gevonden?
Paul Van Nevel: Het Glogauer Liederbuch is, althans binnen het professionele uitvoeringsmilieu, een vrij gekend werk. Het is een van de eerste, en dus oudste liedboeken uit de late middeleeuwen die in Duitsland zijn opgedoken. De stad waar het ontdekt is, Glogov, of Glogau, was rond het einde van de 15e eeuw een humanistisch centrum. Deze bundel behoort samen met het Schedelsche Liederbuch en het Lochamer Liederbuch tot die verzameling van 'liederboeken' die een heel goed beeld geven van de vroege meerstemmigheid.

De naam Liedbuch is eigenlijk misleidend. Er staan zowel Duitse als Poolse liederen in, maar net zo goed heel veel instrumentale dingen. Sommige werken zijn geschreven voor de liturgie, maar dat is de minderheid. Het overgrote deel van het boek kun je zien als een 'gebruiksvoorwerp' in de schoot van een aantal humanistisch georiënteerde families in Glogau en daarrond. Religieuze werken, maar ook humanistische, Latijnse teksten ter ere van belangrijke persoonlijkheden. Het is een erg complex, veelomvattend handschrift dat een intrigerend overzicht én inzicht geeft van de muziekcultuur in een humanistisch centrum.

Voor het concert wilde ik een overzicht bieden van de meer dan 300 afzonderlijke delen. Er is immers een enorme veelheid aan vormen en karakterstukken, die ook nogal variëren op het vlak van de muzikale kwaliteit. Ik heb een keuze gemaakt uit zowel een aantal instrumentale stukken als een paar vreemde composities waarbij de contratenor een heel avontuurlijke partij heeft. Opmerkelijk zijn ook een aantal Duitstalige liederen met een zekere erotische inslag…

De teksten van sommige werken spreken nogal tot de verbeelding. Neem nu 'Der Rattenswancz', 'Die Eselskrone' of 'Die Katzenphfote'. Wat betekenen die?
Van Nevel: Dat zijn allemaal heel korte, instrumentale stukjes met veel 'karakteristieken'. Was Vladimir Nabokov componist geweest, had hij vast zulke stukjes geschreven. (lacht) Zeer gebald, en veelal heel kort, van zo'n dertig maten en altijd met een fijne, zowel ritmische als melodische kwinkslag erin. Het is heel speelse muziek. Vooral de Duitse liederen zijn driestemmige, bewerkte volksliederen, dikwijls met een erotische spanning. Of boerenliederen… Met andere woorden, echt een amalgaam van wat er in Glogau en omstreken toen te horen was.

U stelt dat de uitvoeringen van Huelgas gekenmerkt worden door een "diepgravend begrip en kennis van de technieken en praktijken uit de middeleeuwen en renaissance". Leg dat eens uit.
Van Nevel: Dat is in één zin samengevat waar ik al 35 jaar mee bezig ben. Dat is de poging om de spirit en de complexiteit van het muziekmaken van de 14e tot de 16e eeuw te vatten. Dan moet je net iets verder kijken dan louter de muziekschriften. Zo moet je proberen te weten te komen in welke wereld die componisten en uitvoerders geleefd hebben. En dan kun je eigenlijk niet om het lezen van traktaten van predikers of advocaten, en allerlei boeken uit die tijd heen. Hoe spraken ze toen? En wat betekende bij hen 'luid' of 'snel'? Je moet ervan uitgaan dat die termen vandaag helemaal anders geïnterpreteerd worden dan toen. Idem dito voor ons begrip van 'rust' en 'stilte'. Neem nu de aanduiding 'piano'. Dat wordt al vlug geïnterpreteerd als 'minder hard'. Die muziek stamt echter uit een tijd dat stilte nog echte stilte kon zijn. En dat is dan net iets anders dan hetgeen wij vandaag onder stilte verstaan.

:: Huelgas Ensemble - Paul Van Nevel - Flagey, Heilig Kruisplein, 1050 Elsene, 02-641.10.20, info@flagey.be, www.flagey.be