Jos Van Immerseel en Anima Eterna openen het Chopinjaar

Jos Van Immerseel en zijn Anima Eterna Brugge bijten met een dubbelprogramma de spits af van het rijkelijk gevulde Chopinjaar. Anima gaat prat op zijn unieke sound, de combinatie van een 'historisch correct' instrumentarium en de juiste uitvoering. Chopins muziek zoals hij het zelf zou kunnen gespeeld hebben.

"Chopin is om verschillende redenen een grote componist, en uitermate interessant voor pianisten," zegt Jos Van Immerseel, die zelf van opleiding pianist is. "Hij heeft belangrijk, en vaak heel moeilijk materiaal geschreven. Belangrijk, omdat het helpt bij de ontwikkeling van de speeltechniek van de pianist."

"Na mijn studies ben ik, naast piano, ook nog met andere instrumenten en bezettingen bezig geweest, zoals het orgel, het klavecimbel, met diverse ensembles, oude muziek, orkestleiding enzovoort. Daardoor is Chopin voor mij een beetje op de achtergrond geraakt. In een derde periode ben ik meer en meer geïnteresseerd geraakt in historische piano's (Van Immerseel is een notoir pianoverzamelaar, rd) en daar vond Chopin niet zo direct zijn plaats, omdat ik begrepen had dat Chopin vooral voor één specifieke piano geschreven had, namelijk de Pleyel-pianoforte."

"Zo'n Pleyel was de concertvleugel uit de jaren 1830 en '40. Op andere instrumenten uit mijn verzameling vond ik het muzikale resultaat niet zo bevredigend, hoe mooi die instrumenten ook klonken. Ik heb een tijdje erg weinig Chopin gespeeld, totdat ik een echte Pleyel kon kopen. Een heel fraai exemplaar uit 1841, bovendien in zeer goede staat. Daardoor ben ik automatisch meer Chopin beginnen te spelen en nu begrijp ik eindelijk hoe zijn muziek in elkaar steekt. En waarom hij bij voorkeur op een Pleyel speelde. Deze muziek is echt voor dit instrument gemaakt. Je kunt Chopin gerust op een moderne, krachtige piano spelen, of zelfs een accordeon voor mijn part. (lacht) Maar dan doe je de partituur onrecht aan, want alle parameters veranderen, waardoor je als uitvoerder eigenlijk niet meer weet waarover het gaat."

Hoe komt het dat Chopins muziek, na de enorme successen tijdens zijn leven, in de onderste schuif van de publieke appreciatie is beland, en daar lang is gebleven?

Jos Van Immerseel: Mensen denken bij Chopin dikwijls aan zijn grote virtuositeit. Maar hij heeft ook stukken geschreven met heel weinig noten. De jaren 1820 tot 1850 was een tijd waarin veel belang gehecht werd aan de techniek, aan snel en spectaculair spelen. En dat had te maken met de opkomst van de burgerlijke salons in Parijs. Daar werd men graag overbluft met... sportieve prestaties. Dat is daarna heel erg verminderd, en eigenlijk al bij Chopin zelf, die, naarmate zijn korte leven vorderde, meer bezieling zocht.

Iets soortgelijks zien we ook bij Franz Liszt gebeuren, en tal van andere componisten. Elke generatie is immers een reactie op de vorige. Men heeft die muziek dan afgeschreven als weinig waardevol, en daarmee eigenlijk het kind met het badwater weggegooid. Wat we nu zullen uitvoeren heeft eigenlijk niets te maken met dit Chopin-jaar, maar komt omdat we die vleugel verworven hebben, en we iets met dat concerto wilden gaan doen. Pas achteraf realiseerde ik me dat 2010 een speciaal herdenkingsjaar was.

U koos als solist de Franse pianist Pascal Amoyel, wiens opname van de integrale Nocturnes als een referentie geldt. Koos u daarom voor hem?

Van Immerseel: Nee, want ik die ken die cd zelfs niet. Ik heb wel al verschillende keren met hem gewerkt. Amoyel is een bijzondere, integere pianist die met de muziek meeleeft. En hij legt ook een echt contact met het orkest, vanuit iets wat je zou kunnen omschrijven als een 'kamermuziekmentaliteit'. Technisch gezien heeft hij geen limieten, hij is bovendien veel met klank en historische instrumenten bezig.

U voelde zich zelf niet geroepen als solist? U heeft in het verleden toch al gedirigeerd én de solistenpartij voor uw rekening genomen.

Van Immerseel: Ja, maar hoe groter het orkest, hoe moeilijker het wordt. We hebben dat ondervonden toen we de Beethoven-concerto's gespeeld hebben, een tiental jaar geleden. Het eerste en het tweede concerto, dat ging zeer goed zonder dirigent, want dat zijn werken die nog in de lijn van Mozart liggen. Vanaf het derde concerto ondervond ik toch grote problemen. Het orkest had nood aan een dirigent. We hebben dat concerto weliswaar nog keurig gespeeld, maar toch. Chopin hechtte veel belang aan kleine 'flexibiliteiten', met rubato's in de pianopartijen, en dan is een dirigent wel... nuttig. (lacht) Dus heb ik gekozen om een pianist uit te nodigen.

In het boekje van uw jongste cd, de Symphonie fantastique van Berlioz, schrijft u een flink stuk over het bronnenonderzoek dat u naar aanleiding van die opname hebt verricht. Doet u dat voor elk concertprogramma?
Van Immerseel: Nee, want dan kan ik maar één programma per jaar spelen. Ik doe altijd wel tien keer meer opzoekwerk dan gebruikelijk is. Voor een deel val je terug op algemene kennis. Hoe meer je over een bepaalde periode opgezocht hebt, hoe meer ervaring en reserves je hebt. Het instrumentarium is natuurlijk ook een heel belangrijke bron. Je kunt daar zo ver in gaan als je wilt... Zo kun je heel je leven enkel dat werk van Berlioz bestuderen. Maar dat is niet realistisch voor een orkest.

365 x Fryderyk Chopin
"Zijn edelmoedige aard en historische verdriet dankt hij aan Polen, zijn lichte gratie en charme aan Frankrijk, zijn romantische diepgang aan Duitsland... Maar de natuur schonk hem zijn rijzige, ietwat tengere gestalte, zijn edelheid van hart en zijn genie. Ja, het genie van Chopin moet je in alle betekenissen van het woord begrijpen. Hij is niet enkel virtuoos, hij is ook dichter."

Ook beroemde tijdgenoten als de Duitse dichter Heinrich Heine hadden in de smiezen dat Chopin (1810-1849) al bij leven in het technisch-superieur-maar-inhoudelijk-lichtgewicht-vakje werd gestopt. Om de grootste pleitbezorger van onder andere de polonaise, de nocturne en de mazurka passend te eren (en enigszins te rehabiliteren), organiseert de Poolse staat wereldwijd het Chopinjaar 2010. Ook in Brussel.

Als de Polen iets doen, doen ze het grondig. In Warschau opent naar aanleiding van 's mans tweehonderdste verjaardag op 1 maart het nagelnieuwe Chopin Museum. Hier in Brussel moeten we het stellen met 'slechts' een resem concerten, literaire voorstellingen en nieuwe publicaties over Chopins leven en werk, speciale radio-uitzendingen en een heleboel randactiviteiten.

Na Anima Eterna's vertolking van het Eerste pianoconcerto is het de beurt aan de beroemde pianisten Daniel Barenboim (11 en 12 februari, PSK), Krystian Zimerman (16 maart, PSK), Plamena Mangova (19 april, Conservatorium) en - de weliswaar iets minder gekende - Rafal Blechacz (27 april, PSK). Elk van hen brengt een bloemlezing uit Chopins veelzijdige oeuvre voor piano solo, en meer bepaald het genre waarin hij uitblonk: het eendelige, romantische klavierstuk. Daarbij horen onder meer de Études, de Préludes, de Nocturnes, Walsen en iets uitgebreidere werken als de Scherzi, Balladen, Barcarolle en de Berceuse.

Tussen 22 en 25 september sluit Abdel Rahman El Bacha, dé Chopinspecialist bij uitstek, de festivalaffiche in Flagey af met een vierdaagse marathon met zowel werk voor piano solo als orkestwerken, samen met het Nationaal Orkest van België. El Bacha's optredens worden telkens gevolgd (of voorafgegaan) door een recital van solisten van de Muziekkapel Koningin Elisabeth, de meest prestigieuze kweekvijver van ons land voor muzikaal talent. Meer dan één prachtkans om je oordeel over deze componist bij te stellen.

::Anima Eterna Brugge - Jos Van Immerseel
wanneer: 5 februari 2010 om 20.15
waar: Flagey, Heilig Kruisplein, Elsene - 02-641.10.20 - info@flagey.be, www.flagey.be
inkom: 23€ > 36