Lucas Catherine brengt koloniaal erfgoed in kaart

Wie de geschiedenis van Kongo wil leren kennen, kan ook in eigen stad terecht. Brussel bulkt van de relicten uit het Belgische koloniaal verleden. Lucas Catherine schreef er een handleiding bij.

De Brusselse schrijver Lucas Catherine (1947) leerde de Vlamingen de weldaden van de islam kennen, ontrafelde in enkele boeken de Palestijnse kwestie, maar is ook - en dat is minder bekend - gepassioneerd door de vroege koloniale periode van België, toen koning Leo­pold II heftig tekeerging in Kongo.

Het is vreemd hoe de wreedheden die Leopold in Centraal-Afrika liet begaan en die vandaag onomstotelijk zijn bewezen, geen deel uitmaken van het Belgische collectieve geheugen. Een gemiddelde Brit weet, dankzij boeken van Barbara Emerson, Neal Ascherson of Adam Hochschild, vaak meer te vertellen over alle ongein waarmee koning Leopold II zich inliet om zijn financiële belangen in de rubberindustrie veilig te stellen.

In de periode dat Leopold II de plak zwaaide over Kongo, zijn er tienduizenden Afrikanen met de kogel om het leven gebracht; een veelvoud kwam om door ontbering. Leopold II wist dat. "Wanneer een staatsman van hoge waarde als sir Charles Dilke ons beschuldigt," heeft Leopold ooit gezegd, "dan spijt het mij dat ik hem niet kan zeggen: 'Maar ga er kijken!' Ik kan het hem niet zeggen omdat ik weet dat de aantijgingen kloppen."

In een nieuw boekje van Lucas Catherine, Wandelen naar Kongo - Langs koloniaal erfgoed in Brussel en België, komen de wandaden van het regime onder Leopold II maar zijdelings aan bod, al vormen ze ergens wel een rode draad. Het boek biedt inzicht in de impact van de Belgische kolonie op het Brusselse economische weefsel, en bij uitbreiding in heel België. Brussel ademde Kongo in het begin van de negentiende eeuw.

Daarnaast voerde Leopold II met het Kongogeld belangrijke stedenbouwkundige ingrepen uit in Brussel. De 'helden' uit de koloniale tijd werden dan weer vereeuwigd in standbeelden of straatnamen. Met een overweldigende feitenkennis, maar tegelijk luchtig en met een kwinkslag hier en daar brengt Lucas Catherine dit alles in kaart.

Het boek is opgevat als een wandelgids. Er zijn wandelingen opgedeeld per wijk. De gids verkent Brussel en de negentiende-eeuwse rand, maar neemt ook buiten Brussel een kijkje. Afsluiten doet Catherine met een hoofdstuk over chocolade. Je leert hoe in de straten rond het koninklijk paleis tientallen bedrijfjes met belangen in Kongo hun zetel hadden. België was toen een grote speler op de wereldmarkt voor rubber, maar ook voor de import van brons, ivoor, uranium, industriële diamant, tropisch hout en cacao.

Leopold II was een megalomaan, en het geld dat hij in Kongo had verzameld, wilde hij in zekere zin ook teruggeven aan België. Hij deed dat door grote infrastructuurwerkzaamheden die vooral Brussel én Oostende meer grootsheid moesten geven. Het bekendste voorbeeld is de bouw van de triomf­bogen in het Jubelpark, die maar niet af raakten voor de viering van vijftig jaar België (le cinquantenaire) in 1880, en die dan maar snel in hout en stucwerk werden gebouwd. Pas in 1907 waren de bogen klaar, gefinancierd met geld uit de rubberhandel in Kongo. De socialistische voorman Emile Vandervelde riep toen in de Kamer uit dat het bloedarcades waren, gefinancierd met afgehakte handen.

Niet alleen de aanleg van het Jubelpark is ontsproten aan de stedenbouwkundige megalomanie van Leopold II. Ook Schaarbeek moest eraan geloven. Dat was toen niet meer dan een dorp met landerijen waar de burgers uit de stad een kriekbier kwamen drinken, maar het lag langs de ringlaan die Leopold had laten aanleggen (de Lambermontlaan). Een deel van de vallei werd een park, het Josaphat­park; de oude dorpskern werd ingenomen door de riante Louis Bertrandlaan, paradoxaal genoeg genoemd naar de socialist Louis Bertrand, een van de grote tegenstanders van het koloniale beleid van Leopold II.

:: Lucas Catherine (met voorwoord van Walter Zinzen), Wandelen naar Kongo - Langs koloniaal erfgoed in Brussel en België, uitg. Epo, 139 blz., 15 euro. Verenigingen kunnen wandelingen aanvragen: brusselkongo@hotmail.com