Mike Kelley: artistieke blik op het schoolsysteem

De bekende Amerikaanse kunstenaar Mike Kelley heeft in Wiels zijn eerste retrospectieve tentoonstelling in tien jaar. Het schoolsysteem en alles wat daarbij komt kijken geldt als de rode draad in een allesbehalve eenduidig parcours. Educational complex onwards, 1995-2008 biedt een doorsnede van meer dan tien jaar werken. Het is vooral een sterk poëtisch en doordacht statement van een kunstenaar wiens oeuvre draait rond het deconstrueren van structuren en systemen.

De Amerikaan Mike Kelley (Detroit 1954), een van de invloedrijkste artiesten van de jaren 1990, heeft vele gezichten. Hij is in de eerste plaats een beeldend kunstenaar, maar toont zich in zijn werk afwisselend een kwajongen, een cultfiguur, een lolbroek, een flauwerik, een aanbidder van kitsch en camp, een punk, een politicus, een rocker of een slimmerik. Die positioneringen lopen in zijn werken meestal door elkaar, zowel wat hun zeggingskracht als vormelijke aard betreft. Kelley schildert, fotografeert, boetseert, filmt, zingt... wat resulteert in een stroom van werken die zowat alle mogelijke denkbare media en formaten omarmen.

Ufologie
Mike Kelley is een bevrijder. Tijdens zijn klassieke kunstopleiding interesseert hij zich in de politieke beweging de White Panthers, het Wiener Aktionismus en de muziek van Sun Ra en Iggy Pop. Vroeg in de jaren 1970 richt hij zijn eerste rockgroep Destroy All Monsters op, en trekt hij met medebandlid en kunstenaar Jim Shaw naar Los Angeles. Daar leert hij de kunstenaars Alan Kaprow, John Baldessari en Tony Oursler en de componist Morton Subotnick kennen. In zijn werk neemt hij 'artistiekerige' praktijken op die binnen de museummuren (voordien en nog steeds te vaak) genegeerd worden. Ambachten, subculturele stromingen, schooltheater, folklore, ufologie, enzovoort maken een natuurlijk deel uit van zijn installaties, tekeningen en foto's die formeel evengoed aansluiting vinden bij het minimalisme of de popart. Bij deze kunstenaar smelten tien-tallen invloeden, denkrichtingen en standpunten samen tot iets unieks.

Mike Kelley is een ster. Of beter: eentje die na de eeuwwende een beetje uit de spotlights verdween. Zijn curriculum van midden jaren 1980 tot eind jaren 1990 leest bijzonder indrukwek-kend: deelname aan de Whitney Biennial in 1985, '87, '91, '93 en '95; aan Documenta IX (1992) en X (1997). Datzelfde jaar reist ook een grote eerste Europese retrospectieve van zijn werk tussen het MACBA (Barcelona), Rooseum (Malmö) en Van Abbemuseum (Eindhoven). En voor wie dit geen referenties zijn: Kelley geniet ook grote bekendheid voor de foto's van gevonden knuffeldieren op Sonic Youths succesplaat Dirty.

In dialoog
Installaties met pluchen beertjes zijn niet aanwezig op de tentoonstelling in Wiels, de eerste retrospectieve tentoonstelling van Kelley in tien jaar. Educational complex onwards, 1995-2008 is een visuele en inhoudelijke tour de force, een explosie van een meervoud van betekenissen en referenties. De werken waren afzonderlijk al in onder meer Keulen, Parijs en New York te zien. In Wiels vinden ze elkaar in een niet aflatende dialoog.

De tentoonstelling is opgebouwd rond het centrale werk Educational complex uit 1995. Dat is een op bruine houten schragen gestoelde, in een strakke plexiglazen kijkdoos vervatte grote witte maquette: een aaneenschakeling van verschillende gebouwen. Het schaalmodel vormt een samenstelling van alle schoolgebouwen waar Kelley ooit les volgde, lege ruimtes latend daar waar de kunstenaar zich niet zo goed herinnerde hoe de dingen er precies uitzagen. Onder de glimmende stolp zien we onder andere een soort van neo-classicistisch schoolgebouw, een fifties-ontwerp dat ons deed denken aan een chocoladefabriek en een futuristisch paraboolvormig gebouw. De installatie staat aan de ingang van de tentoonstelling, en gaat zo een relatie aan met foto's, tekeningen en andere objecten in de zaal. Iets verder ligt op de vloer Gauntlet (1995), een sculptuur die de vloer van een gymzaal nabootst en een reeks emblemen toont van scholen waar de artiest studeerde. Aan het plafond bungelen de drie mobielen Repressed spatial relationships rendered as fluid #1, #2 and #5 (2002). Ze vebeelden de aan de overzijde bevestigde Architectural site drawings from memory (1995), snelle schetsen van architecturale grondplannen en gebouwencomplexen waar Kelley woonde of werkte, alsook imaginaire locaties. En zo haakt het ene werk in het andere tot een eerste ensemble dat in één opzicht een reflectie over een persoonlijk verleden en over (de werking van) het geheugen vormt. Die zuiver autobiografische lijn die ook leest als een (persoonlijke) geschiedenis koppelt de kunstenaar echter aan een fantasiewereld: in een korzelige en wilde teken- (en vingerschilder-) stijl doet Kelley voorstellen tot nieuwe modellen voor scholen en andere publieke gebouwen. Tegelijk boort hij daarmee ook sociale vraagstukken aan.

Één groot werk
Het fantastische krijgt een hoogtepunt op de bovenverdieping van de tentoonstelling. Wie de deur opent, denkt eerst in een spookhuis beland te zijn: in een donkere setting flitsen beelden door videoschermen en klinkt akelig gejammer (de klankscheiding tussen de werken is op deze etage een beetje problematisch maar niet onoverkomelijk). Lonely vampire (2005) is een installatie waarin onder meer een stoel met vampierenmantel naar de toeschouwer draait, net als in een kermisattractie. Extracurricular activity projective reconstruction #1 (A domestic scene) sluit deze ruimtes af: een ensemble van een fors filmdecor, een video-installatie en fotografie; scènes en denkbeelden gebaseerd op Kelley's uitgebreide collectie foto's van 'buitenschoolse activiteiten'.
Met zulk een complexe vervlechting van denkpistes, analyses en bespiegelingen, is het uiteraard moeilijk de tentoonstelling juist te lezen zonder tekst en uitleg. Daarom krijgt de bezoeker aan de ingang een klein boekje mee waarin de werken alfabetisch zijn opgesomd. Bij elk van de werken geeft Kelley zelf bondig in een no-nonsensetaal uitleg. Opgelet: in deze 'Flow chart' is ook werk van voor 1995 opgenomen, dat niet in deze tentoonstelling te zien is.

Met Educational complex onwards, 1995-2008 levert Wiels zijn eerste toptentoonstelling die wellicht ook op internationale schaal gesmaakt zal worden. In tegenstelling tot Head shop/shop head. Works 1966-2006, de grootscheepse retrospectieve van het werk van Paul McCarthy in het SMAK - een kunstenaar waar Kelley intensief mee samenwerkte tot eind jaren 1990 - doet deze tentoonstelling absoluut niet geforceerd aan. Grootscheepse acties als het uitbreken van muren of daken zijn Wiels gespaard gebleven, de opstelling is zeer afgemeten en meticuleus uitgevoerd, de werken hebben een mooie relatie tot elkaar in de opbouw en vinden een natuurlijke, haast organische plek in de tentoonstellingsarchitectuur en in het gebouw van Wiels. Omdat de werken dermate naar elkaar refereren - we hadden het nog niet over Kelley's hergebruik van overschotten van materialen - zou je het parcours bijna als één groot werk kunnen beschouwen. Educational complex onwards, 1995-2008 geeft Mike Kelley de sterpositie terug die hij dit decennium ontbeert maar - zo werd ons overduidelijk - absoluut nog steeds verdient.

:: Mike Kelley — Educational Complex Onwards, 1995-2008
wanneer: > 27.7.2008 - Woensdag > zaterdag: 12 > 19.00 uur (vr > 22.00 uur), zondag: 11 > 17.00 uur
waar: Wiels, Van Volxemlaan 354, Vorst, 02-347.30.33, wiels@wiels.org
tickets: €2/4/6