Misdaadballade 'Le Fidèle' van Roskam komt volgende week uit

Brussel is geen stad van de liefde zoals Parijs of Venetië, maar schuift dankzij Le fidèle wel wat meer in die richting op. Het lijkt lang een gangsterfilm, maar uiteindelijk gaat het over de gedoemde liefde en wat het verlangen naar absolute liefde met je doet. Regisseur Michaël R. Roskam: “Ik ben de pathetiek doelbewust niet uit de weg gegaan.”

Een bankroof en een overval op een geldtransport behoren tot de spectaculairste actiescènes die de Belgische cinema al heeft voortgebracht en toch is Le fidèle finaal geen gangsterdrama maar een onvervalste liefdesfilm. Een Brusselse gangster en beau gosse en een jonge racepilote en dochter van een Brusselse bouwondernemer vallen voor elkaar met een noodlottige onvoorwaardelijkheid die harten verscheurt.

Op de filmfestivals van Venetië en Toronto weten ze al met hoeveel levenslust Matthias Schoenaerts en Adèle Exarchopoulos gestalte geven aan de gedoemde Bibi en Gigi. Volgende woensdag is het aan u, dan komt de derde langspeelfilm van Michaël R. Roskam eindelijk in de zalen. De Brusselse regisseur die een kopstoot uitdeelde met Rundskop en met The drop Hollywood bekoorde, beschrijft Le fidèle als het liefdeskind van Michael Manns Heat en Claude Lelouches Un homme et une femme.

Zijn volgende film zou een thriller worden over corruptie in Brussel ten tijde van de bankencrisis en een Belgische misdaadtrilogie vervolledigen.

Laat ons meteen een misverstand uit de wereld helpen: Le fidèle ontleent veel details aan het door Patrick Haemers gepersonifieerde Brusselse banditisme van de jaren 1980, maar het is pure fictie.
MICHAËL R. ROSKAM: Jawel. Gino ‘Gigi’ Vanoirbeek, het personage van Matthias Schoenaerts, heeft de fysieke charme van Patrick Haemers, de jongensachtige onschuld en het autofetisjisme van Murat Kaplan en de intelligentie van Philippe Lacroix. De naam Vanoirbeek verwijst dan weer naar de Truiense gangster Robert Van Oirbeek, alias Petit Robert.

Ik heb al die figuren en verhalen in één pot gestoken om er vervolgens uit te halen wat ik het beste kon gebruiken. Met Rundskop heb ik hetzelfde gedaan. Die film ging over de hormonenmaffia. Eerst dacht men dat het onmogelijk was om het niet over de vermoorde veekeurder Karel Van Noppen te hebben, maar dat kon perfect.

Vanwaar de fascinatie voor gangsters als Patrick Haemers?
ROSKAM: Waren we in de jaren 1980 en ’90 niet allemaal gefascineerd – al dan niet vol afschuw – door gangsters als Patrick Haemers, Murat Kaplan of Petit Robert? Die misdaadfiguren haalden regelmatig het nieuws. Je volgde hun strapatsen als in een soap. De vraag of ze gelinkt waren aan de Bende van Nijvel, hield iedereen bezig.

Ik wil wel duidelijk stellen dat het mij niet gaat om een misplaatst romantisch verlangen naar misdaad of bewondering voor die figuren. We mogen niet vergeten dat het geweld en de misdaad choqueerden. We zitten met slachtoffers, ik wil dat niet veronachtzamen. De gangsters in de film zijn uitvergrotingen. Ik gebruik de misdadiger als archetype, omdat dat mij toestaat om méér te vertellen over de zwakheden van de mens.

Het zal veel Brusselaars plezieren dat je veel Brusselse locaties gebruikt en je personages Frans, Nederlands en onvervalst Brussels laat praten. Maar je perfectionisme kennende, heb je je vast afgevraagd of er geen alternatief was voor Brussel.
ROSKAM: Ja, maar door de linguïstische en geografische realiteit van onze inspiratiebronnen te respecteren, vermeden we nodeloze kopzorgen. Het moet kloppen. Die gangsters liepen hier rond, niet elders. Enkel in Brussel had je dat vreemde klimaat waardoor het legale deel van Brussel en de Brusselse misdaadwereld soms in elkaar overliepen.

In Luik had je een heel ander soort misdaad: maffia, Cools, dat soort dingen. In Antwerpen mengden misdadigers zich eerder met parvenu’s dan met de bourgeoisie en de bon chic, bon genre zoals in Brussel. Le fidèle kon dus enkel in Brussel plaatsvinden. Bovendien ken ik Brussel vanbuiten. Ik woon hier al 25 jaar.

Bibi’s vader maakt er geen groot probleem van dat zijn dochter samen is met een gangster.
ROSKAM: Een Brusselse bouwondernemer bouwt niet enkel voor brave particulieren. (Lacht) Het was hier de gewoonte om af en toe iets door de vingers te zien. Men wist ook dat er nuances waren: niet alles en iedereen is of goed of slecht, of zwart of wit. Soms is het overtreden van de wet een kwestie van perceptie.

Liet Brussel zich makkelijk filmen?
ROSKAM: Ik denk dat we elke gemeente hebben aangedaan. Niet omdat we dat wilden. Het kwam zo uit. Ik heb me de arm niet omgewrongen om de usual suspects-plekken uit de weg te gaan, maar ik heb ze ook niet speciaal opgezocht. Het eerste amoureuze rendez-vous van Matthias en Adèle is voor het Justitiepaleis. Daar trekken geliefden nu eenmaal naartoe.

Zo’n cliché per se willen vermijden, is de realiteit ontlopen. Te veel clichés zijn natuurlijk ook niet goed. Dan overdrijf je de realiteit. Ik streef naar een bepaald realisme en dan komen locaties als het Bockstaelplein of de Havenlaan goed van pas.

We mogen het magnifieke eindshot niet verklappen. Maar ik stel voor dat jij alle boetes betaalt van autobestuurders die na het zien van Le fidèle aan veel te hoge snelheid door de stad scheuren om bij hun geliefde te zijn.
ROSKAM: Ik ben blij dat je dat eindshot zo geweldig vindt.

Kippenvel.
ROSKAM: Ik was er zelf niet goed van. Mijn DoP Nicolas Karakatsanis plantte het zaadje van dat idee. Het is ontleend aan C’était un rendez-vous van Claude Lelouch: een kortfilm van een kleine tien minuten over een auto die aan een hoge snelheid door Parijs sjeest in de vroege uurtjes van een zomerdag in 1976. Pure visuele poëzie.

Alles kwam ook mooi samen in dat eindshot: de metafoor van het autorijden en van de hond, de liefde, de dood. Le fidèle is een grote liefdestragedie rond het klassieke eros-en-thanatosthema dat ik een melodramatische draai geef.

De metafoor van de hond?
ROSKAM: De hond die opgroeit in een kooi en vrij wil zijn, maar terugkeert naar de kooi om te slapen als je hem vrijlaat. Hoeveel honden liggen er niet het liefst met hun poep binnen en hun kop buiten? (Lacht) Wat is liefde? Is dat een verlangen én een overgave? Zijn we net als een hond soms op zoek naar onderwerping? Willen we graag eens getemd worden omdat we niet altijd willen leven volgens een wild verlangen naar een vrijheid die er geen is? (Lacht)

Bibi en Gigi verbranden zich aan de onvoorwaardelijke liefde. Geloof jij in de onvoorwaardelijke liefde?
ROSKAM: Goeie vraag. Ik weet niet of onvoorwaardelijke liefde bestaat. Ik geloof wel in ons verlangen naar het absolute. Daarom vertellen we verhalen. Daarom maken we films. Die staan ons toe om even te geloven dat onvoorwaardelijke liefde bestaat.

De tagline van de film luidt: “Would you fight for something that is already lost?” Zou jij vechten voor iets wat al verloren is? Vechten voor iets wat al verloren is, dat is het leven, dat is de liefde. Maar doen we het ook? Vechten we daar ook voor? Soms wel, soms niet. In mijn persoonlijke leven ben ik geconfronteerd met de waarheid en de realiteit der dingen, maar film is film. Film is dromen.

“Ik hoop dat de mensen na Le fidèle even fel willen bemind worden en beminnen als Matthias en ik,” vertelde Adèle Exarchopoulos me. “Liefhebben met alles wat je in je hebt. Ondanks de opoffering die het vergt. De liefde in al zijn hardheid, kracht en schoonheid!” Mooi gezegd, maar is dat niet overdreven romantisch?
ROSKAM: Dat moet ieder voor zichzelf uitmaken. Anneleen, de moeder van mijn zoon en mijn script doctor, wierp zeer terecht op dat Le fidèle mijn fantasie is: “It’s your male fantasy about love.” Le fidèle is een fantasie, een extreem doortrekken van de vraag naar wat absolute liefde is, een verbeelding van mijn absolute verlangen naar het absolute. Wil dat zeggen dat ik een absolute man ben? Dat ik geloof in het absolute? Dat ik het absolute constant nastreef? Neen! Maar mijn verlangen naar het absolute is er wel. Alleen kan je niet leven in het absolute.

Over jou zei Adèle: “Hij heeft de impulsen van een kind, maar de hersens van een man.”
ROSKAM: Matthias, Adèle en ik kunnen in een fractie van een seconde hyperaandachtig werk laten overslaan in spelen, lachen en onnozel doen. En omgekeerd. Op onze set wordt meer gelachen dan iets anders.

Ik bereid me 100 procent voor om tijdens het filmen 100 procent van gedacht te kunnen veranderen. Ik laat niets voorbijgaan zonder het getest te hebben. Ik laat me inspireren door de energie van de omgeving en van het moment. Ik durf alles om te gooien voor een beeld dat misschien beter werkt. We hebben het nu niet over actiescènes. Die kan je niet zomaar omgooien.

Le fidèle werd uitgesteld toen je de kans kreeg om in Amerika The drop te draaien met James Gandolfini en Tom Hardy. Is het daardoor een andere film geworden?
ROSKAM: Ik beken dat Le fidèle net op tijd gefilmd is. Nog wat langer wachten en ik was de film ontgroeid. De bijna schaamteloze naïviteit waarmee ik de liefde aanpak, kon nog nét. Tegelijk ben ik blij dat ik de film nu pas heb gemaakt. Daardoor zitten er meer ruwe kantjes aan. Hij zou te glad geweest zijn als The drop er niet tussen was gekomen.

Het belangrijkste verschil is niet dat ik nu meer filmervaring had. Ik ben vooral persoonlijk geconfronteerd met het verschil tussen mijn fantasie over de absolute liefde en de realiteit in mijn leven.

Hoezo?
ROSKAM: Soms doe je er goed aan om het absolute pad niet te volgen en te kiezen voor een pad van realisme, verstandhouding, liefde en veel vriendschap. Anneleen en ik hebben besloten om wel samen ouders te blijven van onze zoon, maar om niet meer als koppel verder te gaan. Dat was een heel grote worsteling. We zijn wel blijven samenwerken aan Le fidèle en ze ging mee naar het filmfestival van Venetië. Dat is het mooiste bewijs dat we er toch in geslaagd zijn om het absolute – dat heel destructief kan zijn – los te laten en te vertalen naar vriendschap en respect.

Dit heeft een heel emotioneel cachet aan Le fidèle gegeven. Ik ben de pathetiek doelbewust niet uit de weg gegaan. Wie nog een beetje wil geloven in de absolute liefde, gaat veel hebben aan Le fidèle. We doorploegen het volledige spectrum van de liefde. Ik besef dat er ook mensen zijn die totaal niet geloven in de absolute liefde en niet bereid zijn om die trip te maken. Pech voor hen.

> Le Fidèle. BE, NL, FR, dir.: Michaël R. Roskam, act.: Matthias Schoenaerts, Adèle Exarchopoulos, Kerem Can
> Release: 04/10 (avant-premières: 29/09, 30/09 & 01/10)