Molenbekenaars maken film over oude zeewrakken

Honderd mijl buiten de Deense kust liggen de wrakken van 25 Duitse en Britse oorlogsbodems. Restanten van het 'onderonsje' uit 1916 dat we de Zeeslag bij Jutland noemen. Gewone mensen zouden er een boek over lezen. Voor twee Molenbekenaars was het vanzelfsprekender om een duikexpeditie op te zetten om de wrakken te filmen.

'There's something wrong with our bloody ships today!" Deze gevleugelde woorden sprak de Britse admiraal David Beatty op 30 mei 1916, nadat een van zijn slagkruisers de lucht invloog tijdens de Zeeslag bij Jutland. De slag is in onze contreien veel minder bekend dan de loopgravenhorror van de Eerste Wereldoorlog. Toch is het een van de grootste zeeslagen die ooit heeft plaatsgevonden, en het laatste grote gevecht tussen oorlogsbodems dat op de klassieke manier, met kanonnen, werd uitgevochten. Het geschut kostte 8.645 Duitse en Britse matrozen het leven.

De wrakken van de schepen waarop ze vochten, liggen vandaag zestig meter onder de zeespiegel. Een diepte waarop een bezoek door duikers nog mogelijk is. Reden genoeg voor de Molenbekenaars Petra Clerx en Stephan Matthies om samen met hun Leuvense collega-duiker Peter Brandt een expeditie op te zetten. De drie zijn lid van Global Underwater Explorers (GUE), een internationale duikorganisatie die aan de basis van de expeditie lag. De veertien deelnemers vormden dan ook een bont internationaal gezelschap.

"Jutland is vrij onbekend terrein," zegt Stephan Matthies. "Er zijn nog maar weinig duikexpedities naartoe geweest. En omdat de wrakken al 94 jaar oud zijn, speelt de spreekwoordelijke laatste kans ook een rol. Van de slag zelf en van de wrakken is ook heel weinig beeldmateriaal. Vandaar het idee om een dvd te maken. Als een eerbetoon aan de gesneuvelden."

Die dvd is het resultaat van 108 duiken, die 24 uur beeldmateriaal opleverden, nu samengeperst op een schijfje van bijna 55 minuten. Beelden van een schimmige onderwaterwereld waar de tijd letterlijk 94 jaar is blijven stilstaan. "Er ligt daar een massa schepen op de zeebodem," zegt Matthies. "Maar het is niet vanzelfsprekend om ernaar te duiken. Je zit heel ver uit de kust, wat het logistiek moeilijk maakt. De diepte, zestig meter, maakt het ook al niet makkelijk. Door de grote druk op die diepte duurt het al gauw een uur om naar de oppervlakte te komen. En dan moet je nog geluk hebben met het weer. Voor hetzelfde geld blijf je twee weken op de boot."

Maar de beelden van de zeebodem maken het voor de drie duikers en hun collega's meer dan de moeite waard. "Voor ons was het superleuk om te doen," zegt Petra Clerx. "Indrukwekkend ook. Tegelijk geeft het een heel dubbel gevoel. Enerzijds ben je heel blij dat je het wrak kunt bezoeken, anderzijds besef je dat daar veel mensen gestorven zijn. Een speciaal gevoel. De boeken die je gelezen hebt, komen tijdens die tien dagen op zee echt tot leven. We konden er ons tot dan weinig bij voorstellen omdat er bijna geen beeldmateriaal is: de marine verbood filmen en fotograferen."

Respect voor het wrak
"Sommige wrakken zijn letterlijk uiteengereten door explosies," zegt Matthies, "andere zijn nog redelijk intact. Het gaat natuurlijk om schepen van tweehonderd meter lang, dus er blijft altijd wel wat over. Een leuke ontdekking was de Britse HMS Defence. Iedereen dacht dat die door een explosie aan stukken was geblazen, maar wij hebben nog een volledig intacte middensectie gevonden."

De wrakken vinden was geen sinecure. "De coördinaten bepalen op zich was al lastig," zegt Peter Brandt. "Je moet echt informatie sprokkelen. We hebben een massa boeken en maritieme verslagen doorgeploegd. En soms is het nattevingerwerk. Van één schip hadden we zeven verschillende coördinaten. Sommige wrakken hebben we dus niet gevonden."

Elke duiker heeft zijn persoonlijke 'favoriete wrak'. "Ze hebben allemaal wel iets speciaals," zegt Matthies. "Maar voor mij was de HMS Defence het meest bijzonder. Die was vrij intact, we vonden daar allerlei kleine details die het heel tastbaar en menselijk maakten. Aan boord van een Duits schip heeft een van de duikers een schoen en een kam gevonden. Dan besef je ineens: hier hebben mensen op gevaren. Je moet het wrak dan ook met het nodige respect behandelen."

:: De dvd Wrecks of Jutland is vanaf begin juni te koop op www.gue.com