Toneelgroep Amsterdam: Het temmen van de feeks

Wanneer heeft u voor het laatst een feeks getemd? In de zestiende eeuw was het alvast courante praktijk. Met de opkomst van het feminisme werd het allemaal wat minder heftig en precies daardoor wil de opvoering van William Shakespeares 'Het temmen van de feeks' vandaag wel eens wat controverse uitlokken.

Om rond 1590 zijn definitieve Taming of the Shrew te schrijven, baseerde Shakespeare zich zoals wel vaker op oude volksverhalen omtrent het thema van de vrouwelijke wildebras die door de man geknecht moest worden. Zijn versie speelt zich af in het welvarende Padua, waar de welgestelde zakenman Baptista Minola de tijd rijp acht om zijn twee dochters uit te huwelijken - bij voorkeur aan een goede partij. Voor zijn jongste dochter Bianca zal dat geen probleem opleveren want het gewillige en behaagzieke meisje ligt goed in de markt en dat is in het mercantiele Padua wat telt. Maar Katharina of 'Kate' heeft meer iets van de spreekwoordelijke kat die zich niet zonder handschoenen laat aanpakken. Het moederloze kind is niet geheel ongeschonden uit haar jeugd gekomen en duldt niemand in haar buurt zonder hem/haar eerst op zijn minst de huid vol te schelden.

Baptista wil haar echter als eerste uitgehuwelijkt zien. Tegen de verwachtingen in dient zich een kandidaat aan: Petruchio, die zich tot doel stelt Kate te temmen. Daarvoor gebruikt hij methodes die vandaag ook voor het temmen van dieren niet netjes meer zouden zijn. Hij hongert haar uit en slaat haar ondertussen bont en blauw. Maar zie: het helpt! Aan het einde van het verhaal blijkt Katharina deugdzamer te zijn geworden dan haar zus. Getuige de slotmonoloog waarin ze onder meer het volgende beweert: Thy husband is thy lord, thy life, thy keeper / Thy head, thy sovereign; one that cares for thee, /… / I am ashamed that women are so simple / To offer war where they should kneel for peace. Maar het is Shakespeare voor iets en dus liggen de zaken toch iets genuanceerder. Katharina heeft zich dan wel onderworpen, maar Petruchio heeft het goed met haar voor. Je zou ook kunnen zeggen dat hij haar terug tot zichzelf heeft gebracht door haar in haar eigen ietwat brute taal aan te spreken.

Gebroken pink
Ivo Van Hove en Toneelgroep Amsterdam spelen deze en andere ambiguïteiten volop uit in hun hedendaagse versie van Shakespeares komedie (in een vertaling van Hafid Bouazza) die deze week in het Kaaitheater te zien is. De naar verluidt erg bewogen en luidruchtige voorstelling kon in Nederland alvast op overwegend positieve kritieken rekenen. Vooral Halina Reijn krijgt voor haar vertolking van de feeks alle lof toegezwaaid. Ze heeft de fysieke speelstijl die Van Hove van haar verlangt dan wel al moeten bekopen met een gebroken pink en heel wat blauwe plekken, maar het leverde ook iets op. Volgens Trouw weet ze van wanten, volgens De Volkskrant speelt ze "onnavolgbaar" en volgens het Algemeen Dagblad is ze zelfs "briljant".

Halina Reijn: "Ik vind het zelf ook het allerleukste dat ik ooit op het toneel heb gedaan. Het is natuurlijk een dankbare rol. Ik kan de ontwikkeling laten zien van iemand die heel opstandig is maar die uiteindelijk zichzelf wordt als men eenmaal door haar harnas heen komt. Het is voor de hele groep een bijzondere voorstelling. Ivo was op zoek naar een soort balorigheid en schaamteloosheid die het soms best wel gênant maakt, maar die ons ook heel dicht bij elkaar brengt. Hans (Kesting, die Petruchio speelt, mb) en ik moeten best wel ver gaan met elkaar, maar het thema van de liefde die alle vormen kan aannemen en zich niet aanpast aan de gangbare regeltjes, daar kan ik me wel in vinden."

Interactief
Het temmen van de feeks is eigenlijk het derde deel van een vierluik over het huwelijk dat door Van Hove werd opgezet. Daartoe behoorden ook Kruistochten van Alan Ayckbourn en Scènes uit een huwelijk van Ingmar Bergman waarin Reijn ook meespeelde. "Het is leuk om de verschillende facetten van een thema als de liefde te kunnen behandelen met zo'n verscheiden stukken. Scènes uit een huwelijk is een modern verhaal over monogamie, een intieme voorstelling die een soort wiskundig systeem volgt en waarin je bijna op de huid van de toeschouwers zit. De feeks gaat over een soort liefde tussen beul en slachtoffer en is meer met grove streken geschilderd, met veel emoties en geschreeuw. We werken ook opzettelijk met clichés."

In haar cruciale eindmonoloog richt Reijn zich tot Kesting die op dat moment in het publiek plaatsneemt waardoor dat zich evenzeer aangesproken mag voelen. Voor Reijn voelt het wat alsof zij zich aan de tekst overgeeft zoals haar personage zich aan Petruchio onderwerpt. "Het is elke avond weer spannend en eng om te doen omdat je de reacties vanuit de zaal voelt: de verbijstering of de instemming. Ik moet de tekst van Ivo ook echt met overtuiging zeggen. Het is echt 'ik geef me over en ik hou van jou'. Mijn diepste donkerste fantasieën vertel ik hem. Dat is best wel wat want dat komt ook mijn strot wel moeilijk uit."

(On)gelijkheid
Ivo Van Hove ziet het bewijs van het feit dat het hier om een liefde tussen gelijken kan gaan precies in die bereidheid om te kiezen voor het soort relatie dat door de omgeving wordt afgekeurd. Volgens hem overstijgt het gegeven ook de strijd tussen de seksen en zou de getemde feeks evengoed een man kunnen zijn. Reijn: "Dat is wel zo, maar het is ook zo dat het feminisme en de emancipatie van de vrouw eigenlijk nog maar net begonnen is. Je kan dus niet ontkennen dat die verhouding tussen man en vrouw nog speelt en dat zeker de vrouwen die een enorme strijd hebben geleverd daar heus niet objectief naar kunnen kijken. Dat is de ingewikkelde discussie: is het decadent om het stuk nu al zo te spelen alsof de ongelijkheid tussen man en vrouw geen issue meer is? Dat weet ik zelf ook niet. Maar ik denk wel dat het bevrijdend kan zijn voor een vrouw om hiernaar te kijken. Omdat ik denk dat in iedere vrouw - of toch tenminste bij mezelf - enerzijds een soort geëmancipeerde krachtige carrièrevrouw schuilt, maar tegelijk ook iemand die kwetsbaar wil zijn en op zoek is naar een sterke man. Dat is een hele vervelende schizofrenie en daar gaat voor mij die rol over."

Brallerig volkje
Volgens Ivo Van Hove zijn vooral de reacties uit Vlaanderen nogal boos. Nochtans neemt hij met deze voorstelling ook de Nederlandse samenleving op de korrel. De modelstad Padua wordt de modelstaat Nederland waar de oranjegekte op Koninginnedag gelijkenissen vertoont met het Italiaanse carnaval: op het moment dat de regeltjes even opgeheven worden, toont zich een volkje dat zich soms op nogal boertige wijze door haar buikgevoel laat leiden. "Dat is inderdaad de kritiek van de Vlaming Van Hove op iets wat hij in Amsterdam en in Nederland gevoeld heeft. Dat het vaak alleen maar over geld gaat, dat de tolerantie niet te rijmen valt met de overtuiging dat iedereen die zich niet aan de regeltjes houdt, maar moet oprotten. 'Doe maar normaal, dat is gek genoeg,' dat is natuurlijk een erg Hollandse uitspraak. Dat hebben we aan de kaak proberen te stellen door de hele omgeving een beetje brallerig rechts en naar conservatief te laten zijn." Allemaal stof tot discussie dus, en die is er dan ook. "We hebben enorm veel publiek. Sommige mensen worden er woedend van, maar er wordt vooral ontzettend veel over gesproken. Waar we ook zijn: in de provincie of in de stad. En dat wil je tenslotte toch? Dat het iets opwekt?"

:: Toneelgroep Amsterdam: Het temmen van de feeks. Kaaitheater, Sainctelettesquare 20, 1000 Brussel - 02-201.59.59 - info@kaaitheater.be
datum: 20 > 22 oktober - 20.30 uur
tickets: 15/12 euro (surtitré en français)