Triptiek van de macht - Guy Cassiers / Toneelhuis

Van Troje over nazi-Duitsland tot Irak: aan het machtsspelletje dat oorlog heet en de bedenkelijke spelregels volgens dewelke het gespeeld wordt, kan probleemloos een hele theatertrilogie gewijd worden. Het Toneelhuis nam de taak op zich en voerde ze met verve uit.

Op het moment dat we artistiek leider Guy Cassiers spreken, is hij net even terug bij het Toneelhuis in Antwerpen, tussen twee bezoeken aan Parijs door, waar de Triptyque du pouvoir ook gespeeld wordt. Terwijl de Engelse versie van de monoloog Bezonken rood (Sunken Red) zelfs in New York op het programma staat, hengelen ook Australië en Canada naar de komst van het Antwerpse stadstheater. Maar eerst is het de beurt aan Brussel, waar we op vijf dagen tijd de drie grote producties kunnen gaan bekijken die de triptiek schragen.

Voor Mefisto for ever bewerkte Tom Lanoye de roman Mephisto van Klaus Mann uit 1936, geïnspireerd op de carrière van de Duitse acteur Gustaf Gründgens (Kurt Köpler bij Lanoye) die onder meer de rol van Mefisto speelde in Goethes Faust, vóór hij in 1933 door Hermann Göring in dienst werd genomen als intendant van het Pruisische Staatstheater in Berlijn.

Voor Wolfskers (de naam van een giftig kruid waarmee het lokaas van wolven werd vergiftigd) baseerden Cassiers en schrijver Jeroen Olyslaegers zich op de films Moloch, Taurus en The sun van de Russische cineast Aleksandr Sokurov, en doen de uitgetelde dictators Hitler, Lenin en Hirohito nog een laatste poging om het verdere verloop van de wereldgeschiedenis te regisseren.

Het laatste deel - Atropa - is een mooie tekst van Tom Lanoye over de vrouwen die de Trojaanse oorlog ondergingen, geïnspireerd door zowel Ifigenia in Aulis en Trojaanse vrouwen van Euripides als de oorlogstoespraken van George W. Bush en Donald Rumsfeld.

Nu deze drie stukken die de voorbije twee seizoenen in première gingen, na elkaar te zien zijn, wordt het mogelijk de soms subtiele overeenkomsten en paradoxen te detecteren die de makers in hun analyse van respectievelijk de verleiding, vergiftiging en doodsstrijd van de macht hebben gelegd. Nochtans was het aanvankelijk niet de bedoeling om tot een triptiek te komen.

Guy Cassiers: "Het begin van mijn eerste seizoen bij het Toneelhuis viel samen met de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen in 2006. Met Mefisto for ever wilden we onze artistieke lijn uitzetten en in de eerste plaats naar onszelf kijken. Het was een onderzoek naar de verantwoordelijkheid van de kunstenaar in het algemeen, en ons stadsgezelschap in het bijzonder, in een stedelijke context met een veranderend politiek klimaat. In Mefisto for ever denken de acteurs de toekomst te kunnen sturen vanuit hun theater, dat uiteindelijk een bunker wordt waarin de verleiding van de macht te groot wordt. Terwijl we daaraan werkten zag ik een mooie tegenpool in de films van Sokurov. Wolfskers belicht het standpunt van de politicus - voor zover je in het geval van Hitler, Lenin en Hirohito over politici kunt spreken - die zich boven de politiek verheft en zichzelf een kunstenaar waant, maar zich vergiftigd door de macht compleet isoleert."

"In die twee stukken was het slagveld telkens ver weg, en daardoor is het idee gegroeid voor het derde deel, waarin we de mensen aan het woord laten die ervaren wat oorlog teweegbrengt. Daar kozen we dan voor een van de allereerste oorlogen ooit beschreven - die in Troje - in combinatie met wat we vandaag in het nieuws zien over Irak, Afghanistan en het terrorisme. Telkens bleek hoe de retoriek en manipulatie waarmee oorlogsverklaringen en oorlogsdaden worden verantwoord, treffende gelijkenissen vertonen."

Zijn de verschillende benaderingen van het thema 'macht' ook merkbaar in de vormentaal die u in de drie delen hanteert?
Guy Cassiers: "Dat is toch de bedoeling. Om te beginnen maken we door onze aanpak duidelijk dat theater net als machtsuitoefening baat heeft bij de leugen, bij het manipuleren van gevoelens in een schijnwerkelijkheid. Door ook gebruik te maken van middelen waarvan de televisie zich bedient, zetten we de constructie van dergelijke illusies in de verf. Als de acteurs in Mefisto met elkaar in dagdagelijkse conversaties verwikkeld zijn, gebruiken we klassieke theatervormen. Maar als die acteurs fragmenten uit de theaterliteratuur spelen, gebruiken ze de camera en spreken ze het publiek op een indirecte manier aan. En als de politicus de scène overneemt, groeien we vanuit de anekdotiek naar een mentale toestand die de hele theatrale ruimte inneemt en waarin de scheidingslijn tussen de voyeuristische toeschouwer en het personage opgeheven wordt. In Wolfkers zit hetzelfde procedé: in het begin volg je op een filmische manier een dag uit het leven van die drie leiders, maar uiteindelijk laten we de drie versmelten tot een monsterachtig beeld dat de hele ruimte vult.
Atropa begint met Helena die ons verheven als een vrijheidsbeeld de rug toekeert. Maar achter dat beeld kunnen we in de grote projectie van haar oog haar innerlijke twijfels lezen, en later gebruiken we dat videoscherm ook voor de dood van het kind Astyanax of de nachtbeelden van het bestookte Irak, waardoor je een bijna fysieke beleving mogelijk maakt."

Een regie van Guy Cassiers staat ondertussen bijna synoniem met een geraffineerd gebruik van technologische middelen.
Cassiers: "Volgens mij worden een aantal hedendaagse mogelijkheden uit andere media te weinig benut in het theater. Techniek wordt in ons vak ook makkelijk tegenover de acteurs geplaatst, terwijl zij de acteursprestaties en de inhoud van de tekst juist kan versterken. Dan moet je voor elke creatie wel de noodzaak van je aanpak bevragen. Alles staat voor mij in functie van wat de essentie van het stuk zou kunnen zijn."

Speciaal aan Atropa is dat het stuk zes vrouwenrollen telt, die de ene man - Agamemnon, gespeeld door Vic De Wachter - van antwoord dienen.
Cassiers: "Vic is nog niet gelyncht omwille van de drie bedenkelijke rollen die hij in de triptiek moet spelen, maar je voelt toch dat hij in de foyer achteraf anders wordt bekeken (lacht). Volgens de Griekse tragedie is de vrouw meestal de bron van alle kwaad. Wij herdachten dat gegeven en laten de vrouwen de bal terugkaatsen naar Agamemnon zodat je hen zou kunnen zien als de uiteindelijke overwinnaar van de oorlog.
Natuurlijk komt het vrouwelijke standpunt ook in het algemeen te weinig aan bod in het theater omdat er gewoon te weinig vrouwenrollen zijn. Maar als er iemand is die ze kan schrijven dan wel Tom Lanoye, al moest het dan deze keer in alexandrijnen."

Wat levert het op als je de drie delen na elkaar gaat bekijken?
Cassiers: "Dan bemerk je behoorlijk wat spiegeleffecten. Enerzijds volg je een evoluerend thematisch proces, en anderzijds acteurs die vaak gelijkaardige perspectieven vertegenwoordigen. Voor de goede luisteraar en kijker zijn er zelfs twintig citaten die in de drie stukken terugkomen, maar telkens een heel andere kleur krijgen.
De eerste keer dat we de drie stukken na elkaar hebben gespeeld in Antwerpen was echt een belevenis. Je legt samen een reis af, waardoor het publiek bijna voor zichzelf gaat applaudisseren. Bij voorstellingen in het buitenland merk je dat eenzelfde stuk ook een heel andere culturele impact en andere betekenissen kan hebben naargelang de plaatselijke context."

In het voorjaar zien we u in Brussel nog terug als u in De Munt House of the sleeping beauties regisseert naar het boek van de Japanse Nobelprijswinnaar Yasunari Kawabata. Hoe kwam dat project tot stand?
Cassiers: Ik maak die productie met jazzmuzikant Kris Defoort, die een ontzettend grote affectie heeft voor Japan. Het gaat om een prachtig en poëtisch boek, over iemand die afscheid neemt van de wereld, maar ook van een cultuur, na het failliet van Japan na de Tweede Wereldoorlog. Hoe compact het boek ook is, de rijkdom ervan is zeer groot. Met de muziek van Kris, de dans van Sidi Larbi Cherkaoui en de kostuums van Tim Van Steenbergen zouden we die rijkdom moeten kunnen overbrengen.

:: Triptiek van de macht - Guy Cassiers / Toneelhuis
wanneer: 21 > 25 oktober om 20.30 uur - NL (sur-titres FR)
Mefisto for ever (21 oktober), Wolfskers (23 oktober), Atropa, De wraak van de vrede (24 & 25 oktober)
waar: Kaaitheater, Sainctelettesquare 20, Brussel - 02-201.59.59, tickets@kaaitheater.be
tickets: 12 / 15 euro