Twéé drukken op de knop

De grootste expositie in de Zomer van de fotografie heet Click Doubleclick - De documentaire factor. Deze tentoonstelling in het Paleis voor Schone Kunsten met werk van tientallen topfotografen - samengesteld door de Duitser Thomas Weski - gaat in op de hedendaagse 'documentaire' fotografie. Daarin prevaleert niet het document, maar wel de persoonlijke blik van de fotograaf op de werkelijkheid.

Eerder, van februari tot april 2006, was de expositie onder de noemer Click Doubleclick - Das dokumentarische Moment in het Haus der Kunst in München te zien. Voor Brussel heet de tentoonstelling het grootste fotografieoverzicht in zijn genre dat ooit in onze hoofdstad werd getoond. Click Doubleclick is een coproductie tussen Bozar en Haus der Kunst. Thomas Weski, hoofdcurator in dat Duitse museum, samensteller van grootschalige tentoonstellingen rond 20ste-eeuwse fotografie en schrijver van ettelijke standaardessays over het medium, stelde ze samen. "De directeur van Bozar Paul Dujardin en Chris Dercon, het hoofd van Haus der Kunst (een Vlaming die onder meer zijn strepen verdiende in Rotterdam, als directeur van het Museum Boijmans van Beuningen, is), begonnen goed twee jaar geleden hierover te praten," zegt Weski. "Ik heb begrepen dat Bozar nog niet veel fotografie getoond heeft. Of tenminste: dat het museum geen echte geschiedenis in dit soort tentoonstellingen heeft. Daarom ontstonden tijdens de eerste gesprekken over de tentoonstelling meteen plannen voor een reeks van evenementen buiten Bozar en Brussel: de Zomer van de fotografie. Later viel ook het idee er een tweejaarlijks evenement van te maken. Voor mezelf was dit vooral een uitdaging om een grootschalige tentoonstelling op poten te zetten die op twee plekken goed moet kunnen functioneren."

In München was de tentoonstelling volgens Weski een succes: "Grote groepstentoonstellingen rond hedendaagse fotografie zijn zelden succesvol. Er zijn 'trekkers' nodig, anders blijft het grote publiek thuis. Click Doubleclick mocht in München op een mooie opkomst rekenen. De tentoonstelling bleek een goede balans gevonden te hebben tussen bekende fotografen en minder voor de hand liggende namen. Naast werk van onvermijdelijke fotografen zoals Jeff Wall, Thomas Struth en Wolfgang Tillmans, bevat het parcours dus ook ensembles of werken van jongere of minder bekende kunstenaars."

Bekende namen, nieuwe werken
Alles samen toont Click Doubleclick meer dan tweehonderd foto's van 23 kunstenaars, goed voor drie generaties fotografen. Weski: "Alle kunstenaars presenteren een ensemble van werken, enkele uitzonderingen een werk dat op de context van de tentoonstelling ingaat. De internationaal bekende artiesten tonen nieuw werk, wat toch ook de kenners soms zal verrassen. In München was het publiek niet bekend met de foto's van de Franse fotograaf Patrick Faigenbaum, de Nederlander Hans van der Meer of de Belg Dirk Braeckman: hun werk was immers nooit eerder in het zuiden van Duitsland te zien. In België is het oeuvre van de Amerikaanse Judith Joy Ross, waarvan een reeks van portretten van schoolkinderen te zien is, wellicht
minder bekend."

Click Doubleclick gaat in op enkele recente verschuivingen in de documentaire fotografie. Dat 'genre' wordt door Weski, net zoals vele fotografen van vandaag, niet opgevat als het streven naar een zo nuchter mogelijk document. Eerder prevaleert de subjectieve blik van de fotograaf. De expositie toont met andere woorden foto's waarin een persoonlijke stem zich mengt met de conventies van de documentaire fotografietaal. "Hoewel ik koos voor recente foto's, is dit natuurlijk geen nieuw gegeven," zegt Weski. "Aan het einde van zijn leven werd bijvoorbeeld de documentaire fotograaf Walker Evans (1903-1975) gevraagd of zijn foto's 'documenten' waren, waarop hij antwoordde dat de politie fotografische documenten maakt. Mijn selectie zoomt in op hedendaagse kunstfotografen die een zuiver subjectieve indruk of een artistiek handschrift vertalen naar een document dat pretendeert objectief te zijn. Daardoor zijn de werken toegankelijk en makkelijk te begrijpen, ook al gaan in de foto's verschillende lagen schuil. Het is vandaag een populair kunstgenre."

Hebben deze hedendaagse kunstfotografen dan een gedeelde blik op de aard van de authenticiteit in de hedendaagse fotografie? Weski: "Nee, integendeel. Ze ontwikkelden net allen verschillende invalshoeken daarop. Neem bijvoorbeeld het werk van Jeff Wall - een fotograaf die zich in het verleden vooral toelegde op het in scène zetten van situaties die hij observeerde - versus dat van Stephen Gill. Dat is een jonge Brit die in een soort van snapshotstijl werkt. Wat de twee fotografen echter bindt, is dat ze de authenticiteit beschouwen als een constructie - respectievelijk in een letterlijke of in een zeer subtiele aanpak."

Vertraagd kijkritme
Qua onderwerpen gaat de tentoonstelling de meest uiteenlopende kanten uit. Enige ironie of een focus op het groteske is de kunstenaars echter niet vreemd. Alec Soth toont bijvoorbeeld het clichématige van 'romantische' bruiloften, terwijl Larry Sultan studio's bezocht waar pornografische films worden ingeblikt. Tina Barney brengt een reeks van bekende Europese upper-class-families. De Nederlander Hans van der Meer brengt dan weer panoramische beelden van voetbalwedstrijden tussen provinciale clubs. Opvallend in deze 'documentaire' foto's is dat heel weinig fotografen zich op politiek terrein begeven. De relatie met de journalistieke fotografie ontbreekt volledig. Weski: "Tijdens mijn studies werkte ik zelf als fotojournalist. Ik heb journalistieke fotografie altijd ervaren als een opdracht, als een illustratie die je levert op vraag van het magazine. Hoewel sommige journalistieke fotografen me interesseren, vind ik de kunstfotografische praktijk over het algemeen boeiender. Het persoonlijke standpunt lijkt me interessanter en complexer dan het eenzijdige, journalistieke standpunt. Journalistieke fotografie is snel, en gemaakt voor consumptie. Daar gaan de foto's van Click Doubleclick net tegenin: de kunstfotografen in deze tentoonstelling vertragen ons kijkritme. Zo zijn de foto's zeer uitnodigend van aard, maar vragen ze tijd om de verschillende betekenislagen te lezen."

Analoog of digitaal?
Belangrijke aandacht in de tentoonstelling gaat uit naar de impact van technologische evoluties op de recente fotografie - vandaar ook de 'doubleclick' in de titel ervan. Vele fotografen wisselden bijvoorbeeld hun vertrouwde analoge toestel in voor een digitaal exemplaar. Maar de technologie drong zich ook op in andere processen dan de opnamen. Zo verdrongen sommige fotografen de donkere kamer voor desktoptechnieken. Weski: "Het tempo is vooral versneld, zowel wat het nemen van een beeld betreft als in het verwerkingsproces. Interessant is ook dat de grens tussen gemanipuleerde en 'natuurlijke' foto's erg vervaagd is. Bezoekers verwachten soms duidelijk afgebakende analoge of digitale foto's. Dat toont de tentoonstelling net niét, eerder belicht ze het vage tussenveld. Ik hoop dan ook dat sommigen de tentoonstelling verlaten met een twijfelgevoel over het fotografisch beeld - de vraag stellen is immers interessanter dan ze te beantwoorden, laat staan te illustreren. Het werk van Andreas Gursky is daar wellicht een extreem voorbeeld van: hij manipuleerde een beeld van een helikopter zodanig dat je niet meer kan uitmaken of het digitaal of analoog, feit of fictie is.'

:: Click Doubleclixk - De documentaire factor, Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel, 02-507.84.44, info@bozar.be
Open: 21/6 > 27/8/2006, van dinsdag tot zondag 10 > 18u
Tickets: 3 > 7 euro