Verloren verleden: De Brusselse retabelkunst

In de Middeleeuwen konden weinig mensen lezen of schrijven. Het geloof moest daarom mondeling verteld worden. Schilderijen, beelden en glasramen illustreerden de bijbelse verhalen. Ook de befaamde Brusselse retabelkunst diende om de Blijde Boodschap te verspreiden.

In het begin van de veertiende eeuw moest een beeld aanduiden aan welke heilige een bepaald altaar was gewijd. Dat evolueerde tegen het einde van de veertiende eeuw naar een echt retabel. Het woord retabel komt van het Latijnse retro tabulum, iets wat achter de altaartafel staat.

Ambachtslui
In de ateliers waar retabels werden vervaardigd, werkten zeer gespecialiseerde werklui. Ze hadden vaak een opleiding van minimum vier jaar achter de rug.

De eerste stap werd gezet door de bakmaker, die de houten bak maakt waarin de beeldjes gezet worden. De houtsnijder maakte de beeldjes volgens een model. Een andere snijder maakte de geometrische ornamenten die de bak versieren. Dan kwamen de vergulders of stoffeerders het retabel beschilderen met kleuren, soms met bladgoud. De schilder nam de luiken aan de buitenkant voor zijn rekening.

Sint-Jorisretabel
Eén van de topwerken van de Brusselse retabelkunst is het Sint-Jorisretabel van 1493. Het werd gemaakt door Jan Borman, de meest bekende houtsnijders van het moment. De marteling van Sint-Joris wordt op een realistische en dramatische manier geïllustreerd voor de gelovigen.

Zulke retabels kostten fortuinen. Men heeft berekend dat een retabels evenveel kon kosten als een koggeschip, dat is een schip dat 250 ton kon vervoeren. Soms werden retabels in pand gegeven voor zeer dure scheepsladingen.

Meestal was het retabel gesloten. Alleen op feestdagen werd het geopend en konden de mensen het retabel bewonderen.

Einde van een kunst
Na 1550 worden er geen retabels meer gemaakt. De Reformatie zette zich ook in Brussel door. De protestanten moesten niets weten van die afgodsbeelden. De katholieken van de Contra-Reformatie gaven later de voorkeur aan de monumentale barok en altaren met grote schilderijen.