Aharon Appelfeld: Schrijven als existentiële noodzaak

Zeven was Aharon Appelfeld toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak en hij aan een reeks omzwervingen begon die je met verstomming slaan. Die menselijke storm hult de nu 82-jarige Israëlische schrijver in een sober spreken dat zich ontluisterend dicht tegen het zwijgen aanschurkt. kurt snoekx

A Writer's Europe, de reeks waarin Passa Porta en Flagey schrijvende grootheden naar Brussel halen, nodigt op 21 mei Aharon Appelfeld uit. De gelauwerde Israëlische schrijver heeft uit zijn ongelofelijke omzwervingen door dat Europa pijnlijk ontbeend proza weten te puren. Appelfelds schrijven is van alle franjes ontdaan en zet een opvallend sobere taal in om de hortende en stotterende levens van zijn door de shoah doordrongen personages vorm te geven. Het neemt niet weg dat zijn intussen ruim veertig boeken (waaronder het haast ondraaglijk omineuze, versplinterde sprookje Badenheim 1939 en het harde, op herinnering en inertie wankelende overleversportret De onsterfelijke Bartfuss) een bijzonder evocatieve, poëtische kracht bezitten. Appelfeld: "Dat less is more komt van de Bijbel. Wees feitelijk, vertel het op een korte manier. Ratel de woorden niet af, leg niet te veel uit. Als je toont wat de woorden zijn, de inhoud, de muzikaliteit en de beweging van die organische materie, kun je de lezer bereiken. Elk goed schrijven bezit een zekere religiositeit, iets van het gebed, de contemplatie. Ik lees elke dag in de Bijbel. Niet zozeer om religieuze dan wel om taalkundige redenen. In dat boek zitten alle geheimen van de Hebreeuwse taal. Die heb ik zo geleidelijk aan tot een deel van mijn wezen kunnen maken, nadat het Duits wegviel als mijn intieme communicatiemiddel."

Het Duits als moedertaal raakte onherroepelijk aangetast toen Aharon Appelfelds moeder aan het begin van de oorlog werd vermoord door Duitse soldaten. Appelfeld zelf kwam terecht in het getto en later in de kampen, waaruit hij slaagde te ontsnappen om zich alleen in de bossen te verschuilen en uiteindelijk door een bende Oekraïense criminelen te worden geadopteerd. "Ik heb een nogal kleurrijke jeugd gehad, ja. (Lacht) In die tijd stond ik heel dicht bij de natuur, ik sprak met alles wat ik zag. Ik leek wat op een dier dat op zoek was naar een schuilplaats, naar liefde. Toen ik in 1946 in Israël belandde, werd de krant mijn nauwe vriend. Met de krant kon ik spreken. Schrijven was voor mij, en is dat nog steeds, een existentiële noodzaak."

Schrijven als mogelijkheid om spreken en zwijgen te verenigen. "In het schrijven ben je volledig op jezelf. Het is een confessie, praten met jezelf, close zijn met je vader en moeder. Je spreekt met het verleden alsof het het heden is. Literatuur is nooit alleen het verleden; het verleden is geschiedenis, een memoire." Vandaar ook dat zijn meest autobiografische boek Het verhaal van een leven heet. "Het blijft fictie. En het zijn fragmenten, omdat ons moderne leven gefragmenteerd is. We schrijven niet langer de ronde romans van de negentiende eeuw. Toen viel het leven nog te begrijpen. Nu begrijpen we dat we alleen fragmenten kunnen begrijpen, en zelfs dan... Er zijn geen zekerheden meer, er valt geen wijsheid te grijpen. Vanuit dat perspectief kan ik ook niets meer doen dan de scherven te verzamelen en die aan elkaar proberen te passen."