Annelies Van Hullebusch brengt Sint-Joost in kaart: 'Ik wil de historiek tonen'

Voor de tweede episode van het ambitieuze stadsproject Tok Toc Knock strijkt de KVS neer in Sint-Joost-ten-Node. Tal van projecten brengen de kleinste en armste gemeente van het gewest figuurlijk in kaart, maar beeldend theatermaakster Annelies Van Hullebusch doet het letterlijk.

A nnelies Van Hullebusch heeft ondertussen een reputatie opgebouwd met haar theatervoorstellingen, waarin ze telkens een hele wereld openplooit aan de hand van kaarten, maquettes en schaalmodellen waar verhalen bij verteld worden. In Dorp/het verhaal van een uitzicht (geselecteerd voor Het Theaterfestival 2012) stond haar geboortedorp centraal. Ook Borgerhout en Vlaanderen werden al in kaart gebracht, en nu is Brussel dus aan de beurt.

"Ik had al eens een jaar in Brussel gewoond. Ik vond dat fantastisch omdat het de enige wereldstad is in België, maar tegelijk was het erg heftig," vertelt Van Hullebusch. "Voor mijn deur woonden bijvoorbeeld zwervers, en het viel me niet altijd makkelijk om me tot de harde realiteit van Brussel te verhouden. Toch vond ik het interessant om met die voorkennis terug te keren. Zeker naar Sint-Joost, waar de tegenstellingen tussen het lelijke en het mooie nog eens zijn uitvergroot. Alles is er op elkaar gepropt, alles loopt er door elkaar."

In de aanloop naar de voorstellingen van Brussel in kaart heeft Van Hullebusch een vitrine in Théâtre de la Vie, waar ze voorlopige resultaten van haar tocht presenteert. "Théâtre de la Vie is zo'n kleine plek waar fantastische mensen werken. Een andere is het theatertje van Compagnie de la Casquette, waar we de voorstelling spelen. Een zoldertje dat ergens verstopt zit achter een herenhuis, maar dat nog leeft. Het is ontroerend dat zoiets nog kan in Brussel."

In haar atelier werkt Van Hullebusch momenteel aan de kunstzinnige maquette van Sint-Joost die tijdens de voorstelling stelselmatig zal worden opgebouwd, en waar tal van verhalen bij verteld zullen worden. Maar waar komt eigenlijk die voorliefde vandaan om zaken in kaart te brengen? En wil het cliché niet dat vrouwen en kaarten niet samengaan?

Van Hullebusch: "Ik ben grootgebracht door een rechercheur, dat zal er wel mee te maken hebben. Puzzeltjes in elkaar leggen, reconstructies maken van verhalen, dat is iets wat ik vaak gedaan heb. Mijn vader verzamelde oude kaarten, en organiseerde ook oriëntatietochten in de bossen voor mijn zus en mij. Ik heb zelf een gigantische fascinatie voor kaarten, en kan uren stadsplannen bestuderen. Het is een manier om vat te krijgen op de stad omdat je er van bovenuit op neerkijkt. Maar om de stad echt te leren kennen moet je natuurlijk de straat op. Dan heb ik zelfs liever geen kaart in handen."

Mirakelwijn
De stedelijke realiteit is dus het vertrekpunt van Brussel in kaart. Van Hullebusch' maquette geeft zelfs een impressie van de geografische hoogteverschillen. Maar de geschiedenis van de gemeente speelt eveneens een rol. De manier waarop Sint-Joost evolueerde tot wat het nu is, helpt om een narratieve draad in de voorstelling te krijgen. Van Hullebusch heeft dus ook wat gestudeerd. "Ik ben op stap geweest met Stefan Moens (de Brukselbinnenstebuitengids die in het kader van Tok Toc Knock ook rondleidingen geeft, red.). Ik heb van hem ook een groot archief met oude stadsplannen mogen lenen. Hij heeft laten zien wat de stedenbouwkundige evoluties waren. Hoe de wijngaarden ooit minder smakelijke maar wel zogenaamd geneeskrachtige 'mirakelwijn' voortbrachten. Hoe de wijken rond de Louizalaan bij Brussel-Stad gingen behoren nadat ze waren ontwikkeld. Hoe de vijvers van de Maalbeek werden overwelfd net als de Zenne. Wat de invloed van de Noord-Zuidverbinding was. Ik wissel veel informatie uit met dramaturge Ruth Mariën, en van de mensen die rond oud-burgemeester Guy Cudell werken (voor de voorstelling On s'occupe de vous?, red.) krijg ik ook informatie mee. Maar ik ben geen historicus. Ik wil de geschiedenis laten zien zonder les te geven."

Dat doet Van Hullebusch onder meer door bij het opbouwen van haar maquette materialen te gebruiken die verband houden met haar verhaal. Houten drukletters, spoelen met garen en gereedschap vormen de gebouwen waar zich tijdens de industrialisering de drukkerijen, textiel- en werktuigfabrieken vestigden. Met de Leuvensesteenweg wordt de belangrijke oude handelsweg naar Keulen uitgerold, en die krijgt later verlichting van de plaatselijke gasfabriek. Maar door al dat licht werden uiteindelijk de omstandigheden voor de oude sterrenwacht aan de Sterrenkundelaan minder ideaal, waardoor die verhuisde naar Ukkel.

Daarbovenop worden ook nog eens actuele verhalen verteld. "De kastelen in Sint-Joost heetten vroeger lusthoven, maar nu heb je er heel andere lusthoven. Een van de hedendaagse verhalen gaat over een vrouw die de prostitutie ingaat als ze in Brussel aankomt, maar uiteindelijk in een café kan beginnen werken in de straat waar alle vrouwenrechtenorganisaties gevestigd zijn. En vlakbij ligt de Bergopstraat die haar uit het dal liet klimmen." Verder liet Van Hullebusch het verhaal van een Europarlementariër in verschillende talen inspreken door kinderen uit de naschoolse opvang die die talen spraken, en vertelt Rachid El Ouaghli van het Maison des Sourds het verhaal van een zwerver in een soort universele, voor de gelegenheid uitgevonden 'language de mains'.

Contrabassist Arne Van Dongen zorgt voor de compositie die ook stadsgeluiden integreert, en het geheel wordt nog verrijkt met cameraprojecties.

Eerste etappe
De derde aflevering van Tok Toc Knock vindt plaats in de Europawijk. Normaal zou Van Hullebusch ook die in kaart gaan brengen, maar ze heeft besloten om nog langer in Sint-Joost te blijven. "Ik ben hier nog niet klaar. Ik werk normaal drie maanden aan een voorstelling, maar dit keer heb ik het wat onderschat. Na de eerste indrukken had ik tijd nodig om uit te zoeken wat ik precies wilde doen. Ik heb nog heel veel verhalen, dus ik beschouw dit pas als de eerste etappe. Ook als Tok Toc Knock in de Europawijk loopt, blijf ik dus hier, want Sint-Joost en Europa raken toch aan elkaar."

De resultaten van het atelier zijn nog tot 22 februari te zien in de vitrine van Théâtre de la Vie, Dwarsstraat 43, Sint-Joost.
De voorstelling Brussel in kaart loopt van 23 februari tot 3 maart om 20 uur (op 2 en 3 maart om 18 uur) in Compagnie de la Casquette, Wijnheuvelenstraat 58, Sint-Joost, www.casquette.be

Voor het complete programma van Toc Tok Knock in Sint-Joost: festivalcentrum Thé au Harem, Leuvensesteenweg 52-54, Sint-Joost en KVS, Arduinkaai 9, Brussel of 02-210.11.12, info@kvs.be en www.kvs.be.