C(h)œurs: Bekoring van het koor

Met Alain Platels C(h)œurs komt een productie naar de Muntschouwburg die stof deed opwaaien toen ze in 2011 in première ging in het Teatro Real in Madrid onder leiding van Gerard Mortier. Het KlaraFestival brengt deze voorstelling voor het eerst naar Brussel.

C(h)œurs is een productie met het tachtigkoppige koor van de Madrileense opera en tien dansers van Alain Platels Les Ballets C de la B. Toen de productie - met muziek van Verdi en Wagner - in première ging, was Madrid in de ban van de Indignados die de Puerta del Sol bezetten, en reikten de schokgolven van dat protest tot in de zaal.

Als C(h)œurs al geen 'echte' opera is, dan brengt het wel de emoties teweeg die vaak met opera gepaard gaan.
Alain Platel: De vraag om iets te doen met de muziek van Verdi kwam van Gerard Mortier. Die laat mij helemaal vrij met zo'n componist, en daarin is hij eigenlijk uniek. Hij heeft een heel groot vertrouwen en durft ook risico's te nemen. Als ik een voorstelling wil maken probeer ik altijd te achterhalen wat de mensen aanspreekt in bepaalde muziek. Wat zouden de mensen kennen of herkennen en hoe kan ik die muziek op een andere manier gebruiken? Die herkenning zorgt voor een directe emotionele verbondenheid die ik zeker in dit project heel belangrijk vond.

Bij het luisteren werd ik vooral getroffen door de koormuziek. Je kan haast geen groter operacliché gebruiken dan het 'Slavenkoor' 'Va Pensiero' uit Verdi's 'Nabucco', maar ik vond dat we dat dan toch maar moesten doen. In de voorbereidingsperiode vertelde iemand mij ook hoe Riccardo Muti in mei 2011 in Rome na een lang applaus het operapubliek toesprak om uit te leggen dat Va Pensiero niet alleen een emotionele betekenis heeft, maar ook een waarschuwing inhoudt om de culturele rijkdom van Italië niet te laten verloederen. Hij vroeg daarna het publiek om bij de toegift mee te zingen - iets wat kan in Italië omdat men dat lied daar kent. Het bijzondere was dat premier Berlusconi toen ook in de zaal zat. Toen ik dat filmpje op YouTube zag, wist ik zeker dat we goed zaten.

Het idee om er ook werk van Wagner aan toe te voegen, kwam nadien, en had te maken met de thema's die we begonnen te vinden. In veel werk van Verdi en Wagner is voelbaar dat het koor het volk representeert, en dan vaak nog het volk dat in opstand komt. Dat viel samen met de volksopstanden die toen in de straten te zien waren.

In Madrid waren de Indignados zeer hardnekkig.
Alain Platel: Dat is ook de reden waarom het publiek zo fel gereageerd heeft. De referenties naar wat op straat gebeurde waren duidelijk op de scène te zien en dat was voor het publiek dat de opera als zijn eigen huis beschouwt zeer irritant. Het was heftig hoor. Roepen, weglopen, programma's scheuren en naar beneden gooien, tijdens het applaus de scène de rug toekeren. En nadien kwam er ook een polemiek in de pers. In het begin begreep ik dat niet omdat ik zelf vond dat je al van beton moest zijn om niet sentimenteel geraakt te worden door deze voorstelling.

In sommige opera's behoort het wel tot de codes om luidruchtig je ongenoegen te uiten.
Platel: Ik vond dat natuurlijk niet zo leuk, maar ik kon hun standpunt begrijpen, en ik vind dat het ook wel iets heeft dat mensen heftig reageren. Misschien zijn we in Vlaanderen wat dat betreft wel te braaf. Ik ben ooit maar één keer opgestapt uit ongenoegen, maar misschien is dat soms wel eerlijker dan gewoon te blijven zitten.

De emotionaliteit die een zingende massa teweegbrengt, kan natuurlijk ook voor wantrouwen zorgen.
Platel: Het stuk gaat daar voor een deel over. Natuurlijk houdt het een gevaar in als de emoties die de verpletterende schoonheid van muziek teweeg kan brengen politiek worden gerecupereerd. Maar zelf begin ik meer en meer bedenkingen te krijgen bij de cynische kritiek en het dédain waarmee gekeken wordt naar mensen die samen iets moois proberen te verwezenlijken. Ik kom juist terug uit Kinshasa waar in ongelooflijk onmogelijke omstandigheden dingen gebeuren met het geloof dat die iets postitiefs teweeg kunnen brengen. Als je dat gezien hebt, krijg je snel genoeg van het negativisme.

Het nationalisme dat door de liederen van Verdi en Wagner galmt, had ook een andere oriëntering dan het zich op zichzelf terugplooiende nationalisme van vandaag.
Platel: Zowel in Italië als in Duitsland had je lang onderdrukkende stadstaten en koninkrijkjes. De beweging daartegen was nobel, en zocht naar een groter verband - zoals we nu naar het Europese verband zoeken.

Het koor en de dansers vertegenwoordigen ook de spanning tussen massa en individu.
Platel: Ik ben opgegroeid in de jaren zeventig en tachtig toen jezelf verwezenlijken bijna heilig was. Het individu werd alsmaar belangrijker en onderweg zijn veel gemeenschapsvormen verdwenen. De laatste tien jaar zie ik dat weer kantelen. Op verschillende vlakken willen mensen opnieuw deel uitmaken van een groter geheel. Die spanning tussen zelfrealisatie en groepsgevoel is iets dat terugkeert in mijn werk.

De dansers spreken in de choreografie opnieuw met uw 'bewegingstaal van het onaangepaste', gekenmerkt door ongewone, ongecontroleerd uitziende bewegingen.
Platel: Het is een taal die ik onderzoek sinds Vsprs in 2006 en die iets kan vertellen over het soort van gevoelens waar wij geen woorden voor kunnen vinden. Dans heeft altijd die rol gespeeld. Lang geleden zag je in de dans bijvoorbeeld die smachtende bewegingen die we nu belachelijk vinden, maar die toen wellicht pertinent waren. Op dezelfde manier zijn die schokkerige bewegingen, die sommige mensen zelfs spastisch noemen - wat ik niet graag hoor - misschien symptomatisch voor iets waar wij mee zitten.

Het rare is wel dat mensen alleen die heftige bewegingen onthouden, terwijl in C(h)œurs ook heel veel andere bewegingen zitten die soms bijna letterlijk verwijzen naar de klassieke ballettaal.

31/8 & 3 > 7/9. 20.00, 1/9, 15.00, €12 > 80, De Munt, Muntplein, Brussel, 070-23.39.39. www.demunt.be