Josse De Pauw over 'Escorial': 'De beulen zijn aan het feest'

Over het nieuwe theaterseizoen kunnen we u alvast dit zeggen: er zit weer veel Josse De Pauw tussen. Met Geletterde Mensen, hernemingen van An old Monk (ook in het Frans) en van Raymond... Maar eerst brengt De Pauw met Escorial de Brusselaar en "francofone Vlaming" Michel de Ghelderode terug naar de KVS.

Escuriaal is een van de vele theaterteksten van Michel de Ghelderode (Elsene, 1898-Schaarbeek, 1962) - die in zijn tijd zowel tekstleverancier voor poppentheater Toone als Nobelprijskandidaat was. De duistere maskerade ging in 1929 in première in de KVS, en speelt zich af binnen de hoge muren van het paleis dat de wrede Spaanse koning Filips II (1527-1598) net buiten Madrid liet bouwen. Het gaat om een eenakter, waar in deze productie de duizelingwekkende gezangen van Collegium Vocale doorheen waaien. Zij brengen polyfone muziek van de "Belgische Orpheus" Orlandus Lassus (1532-1594) én nieuwe composities van George van Dam. Op en rond de buitenmaatse scènesculptuur van Herman Sorgeloos klinken en klauteren naast De Pauw ook Dirk Roofthooft, Louis van der Waal en Nordine Benchorf.

Josse De Pauw: "Ik draag Escorial eigenlijk al mee van in mijn conservatoriumtijd. Ik wilde er altijd al iets mee doen, maar het is een eenakter en ik zag geen kans om die avondvullend te maken. Tot ik bij Muziektheater Transparant voor Ruhe samenwerkte met Collegium Vocale. Met hun muzikale inbreng gaat het wel. Ik ga later nog twee van De Ghelderodes teksten integreren in een productie die Huis zal heten. Ik heb iets met zijn taal, denk ik. Ik vertaal hem graag en makkelijk. Op de een of andere manier ligt zijn idioom dicht bij het mijne. Het is een beetje archaïsch. Je voelt ook dat hij veel geschreven heeft voor het marionettentheater. Zijn taal heeft iets brutaals, iets sloganesks. En dan is er zijn geflirt met de symboliek. Hij diept zijn thema's niet helemaal uit, maar scheert erlangs. Het zijn bijna schilderijen van waaruit hij vertrekt. Hij verwijst ook naar Ensor en Bruegel, en noemde zichzelf '"

Wat trok u aan in Escorial?
josse De Pauw: Het stuk is genoemd naar het paleis van Filips II, maar verder heeft De Ghelderode het daar niet over. Hij schetst wel een donkere tijd. Het paleis is een combinatie van een klooster, een lusthof en een martelkamer. De koningin wordt vergiftigd omdat er andere belangen beginnen te spelen. De Ghelderode schreef geen historische stukken, en dat past bij mij, want ik ben net zo min researcher. Dat vermoeit mij snel.

Hoofdrolspelers zijn de koning, gespeeld door uzelf, en zijn nar, de rol van Dirk Roofthooft.
De Pauw: Dirk en ik hebben al veel samen gespeeld, maar we stonden nog nooit zo lang tegenover elkaar. De geniale vondst in Escorial is de omkering: de nar die op een bepaald moment koning wordt, en andersom. Daarom zijn we ook voluit gegaan met de kostuums. We spelen zoals in het marionettentheater met het brede gebaar. Als poppen die dingen roepen en in cadans zetten. Door die omkering kan alles plots gezegd worden en dat werkt fantastisch. Alleen blijft de koning uiteindelijk toch de koning en kan hij nog altijd zijn beul roepen.

Is het stuk niet bijzonder cynisch?
De Pauw: De Ghelderode heeft een donker wereldbeeld dat niet altijd strookt met het mijne, maar als het over macht gaat, volg ik hem wél erg ver. Macht zonder verantwoordelijkheid, zonder moraal, dat is vreselijk. Vanaf het moment dat een mens achter een balie zit, krijg je het vaak al: dan begint hij anders te praten en zich anders te gedragen. In het Escorial wordt er gemoord à volonté. Ook uit verveling. Niet eens vanuit een bepaalde overtuiging of een zeker engagement.

De beul danst zelfs een macabere dans.
De Pauw: Dat is mijn toevoeging, omdat ik soms het gevoel krijg dat nu, in onze tijd, de beulen aan het feest zijn. Zij zijn de geprivilegieerden. De rest zijn verliezers. Dat mag je heel algemeen zien: de beulen van de grootmachten in oorlogstijd, de mensen die geldstromen beheren in zaakjes waar andere mensen aan kapotgaan.

Gelukkig verzacht de muziek de zeden.
De Pauw: Collegium Vocale zingt klaagliederen van Job uit de Sacrae lectiones van Lassus. De tekstvertalingen van Paul Claes worden ook door de nar uitgesproken, waardoor het koor heel dicht bij het verhaal komt.

En dan is er de muziek van George van Dam, die verwijst naar het luiden van klokken en het geblaf van honden - twee geluiden die de koning irriteren omdat ze verraden dat de dood in de buurt is. Het schrille van die muziek staat tegenover de harmonie van Lassus.

Op 3 en 4 oktober en op 6 en 7 speelt u respectievelijk in KVS en in Théâtre National nog eens de Nederlandse en Franse versie van An old Monk. Dat stuk lijkt een autobiografische inslag te hebben.
De Pauw: Mijn stukken liggen altijd kort bij mezelf. Daarom doe ik ook nooit een kostuum aan. In Escorial doe ik het voor het eerst omdat het ook over kostuums gaat. Maar An old Monk is nog persoonlijker omdat ik het geschreven heb als reactie op het feit dat ik vorig jaar diabeticus verklaard werd en het daar moeilijk mee had. Dat lijf waar ik - niet vriendelijk, maar - toch altijd goed mee geleefd had, begon opeens te haperen.

Dan kom je als een klein kind in opstand. Je gaat nadenken en vraagt je af of je nog wel zoveel moet spelen. Ondertussen is dat voorbij, want er zijn geen drama's gebeurd: ik kan er honderd mee worden en voorlopig komt er weinig medicatie aan te pas. Het lichaam reageert zelfs meteen dankbaar als je gaat matigen. Maar toen was er wel een behoorlijke teleurstelling, en het podium diende dan om over de zaak na te denken en ze te bezweren. Dat dat dan ook lukt is zalig. Dat, en natuurlijk het feit dat ik met die drie fantastische muzikanten een dansje kan doen op de muziek van Thelonious Monk. 'Een dansje doen' is een goede metafoor voor het leven, vind ik.

Escorial
wanneer: 10 & 12 september, 20.00 uur
tickets: €18/21/22/25
--------------