Passiespel: één grote beweging van sensaties

De Fransman Dusapin is een van de meest gevierde hedendaagse componisten. Hij deinst er ook niet voor terug zich in te schrijven in de immense traditie van de opera. "Ik doe mijn best om me staande te houden voor die traditie," zegt hij bescheiden, "maar als ik een strijkkwartet schrijf of een compositie voor orkest, dan werk ik natuurlijk met precies dezelfde toewijding."

Dusapin schreef de opera Passion in 2006 en 2007, er werden sindsdien al drie verschillende producties van gemaakt. Kan hij zich nog herinneren hoe het idee voor de opera tot stand kwam?
Dusapin: "Stéphane Lissner vroeg me op een gegeven ogenblik een opera te schrijven voor de editie van 2008 van het Festival d'Aix-en-Provence waar hij toen directeur van was. Hij stelde voor te werken rond de drie grote opera's van Monteverdi: L'Orfeo, De kroning van Poppea, en Odysseus. Hij wist dat ik een echte passie koesterde voor die muziek en liet me totale vrijheid. Maar ik kon niet meteen met die vrijheid omgaan omdat ik al een paar jaar in mijn hoofd zat met een project dat ik voor mezelf nog altijd niet helder had kunnen formuleren: één over affecten in de muziek en de uitdrukking van de passies van de ziel. Ik had me al goed gedocumenteerd over dat onderwerp, met teksten die gingen van 'De passies van de ziel' van Descartes tot de weergave van pijn van de vrouw in de hedendaagse fotografie. Ik had ook een massa beelden verzameld over vreugde, pijn, angst, verlangen, verrukking, inkeer, liefde en woede. Dat onderwerp had al op verschillende manieren een weg gevonden naar mijn werk, maar nu wilde ik die oude obsessie grondig uitwerken door Monteverdi helemaal opnieuw te ontdekken. Monteverdi was revolutionair als het op de expressie van passie aankwam. Passion voorziet zijn wereld van een nieuwe tekst die de mythe van Orpheus als het ware omdraait. Ik vond daarvoor rechtvaardiging in een regel die Monteverdi schreef in zijn voorwoord bij de partituur van Tancredi: 'Ik heb tegenstrijdige passies gevonden om op muziek te zetten: oorlog, gebed en zelfs de dood.'"

Elektronica
Dusapin schreef voor Passion inderdaad niet alleen de muziek, maar ook het libretto. Het mannelijke personage in Passion gaat net zoals Orpheus op zoek naar het vrouwelijke personage (Euridice) in de onderwereld, maar die laatste probeert hem dit keer niet te volgen naar de wereld van de levenden boven. Ze leidt hem zelfs verder het ondergrondse in.
Dusapin: "In de mythe sterft Euridice voor de tweede maal door het ongeduld van Orpheus, die vervolgens met zijn betoverende lier zijn en haar leed bezingt. Ik heb gewerkt vanuit het idee dat Euridice op voorhand al wist wat ervan zou komen als zij Orpheus zou volgen. In Passion staan twee personnages centraal: 'lui' ('hij' in het Italiaanse libretto), en 'lei' ('zij'). De anderen zijn 'gli altri'. Het maakt niet uit wie zij allemaal zijn. 'Lui' daalt af om haar te halen, maar 'lei' wil niet mee terug. Hij, die zo vol is van zichzelf en van wat hij zich bij zijn liefde voor haar voorstelt, moet háár volgen, en zij gaat steeds lager tot waar het donker is en men niets ziet en niets hoort. Ook niet zijn betoverende stem."

Op muzikaal vlak houdt Dusapin zich ver van de pastiche of het citeren van Monteverdi. Hij maakt ook in deze opera gebruik van elektronische muziek. "Samen met mijn goede vriend Thierry Coduys bedacht ik een systeem om de elektriciteit te registreren die de bewegende lichamen voortbrengen, ook de ademhaling wordt erdoor versterkt en getransformeerd. Het is bijna alsof de emoties worden geregistreerd. Maar het gebruik van elektronica is discreet en staat op hetzelfde niveau als de instrumenten, de stem en de tekst."
In de ongrijpbare compositie is er wel sprake van een schema dat tien passies 'behandelt', maar een narratief is er nagenoeg niet. "Ik ben geïnteresseerd in de overdracht van affecten. Passion is één grote beweging van sensaties, ingebed in dat bekende verhaal dat nooit wordt geëxpliciteerd. Je kunt de opera ook volgen zonder dat je de tekst kent."

Waar Dusapin in zijn partituur al aanwijzingen geeft voor de bewegingen van de personages, heeft Waltz van de zangers (Barbara Hannigan en Georg Nigl) zelfs dansers gemaakt.
Dusapin: "Ik vind dat zeer mooi. De opera gaat ook over begrip en verstandhouding. Verschillende frases wijzen erop dat die verstandhouding er niet is. Waltz geeft dat mooi weer in haar bewegingsmateriaal. Toen ik Passion schreef wisten zij noch ik dat zij op een dag deze opera zou regisseren. Ik heb het haar uiteindelijk wel gevraagd omdat ik zeer blij was met wat ze met Medeamaterial had gedaan."

Medeamaterial was de opera waarmee het verhaal van Dusapin en de Munt in 1991 begon. Op 10 september zal daar ook zijn liedcyclus O Mensch!, rond de filosoof Friedrich Nietzsche, te zien en te horen zijn in het kader van KlaraFestival. "En op dit ogenblik ben ik voor De Munt nog een opera aan het schrijven die er in maart 2015 wordt gecreëerd. J'adore La Monnaie de Bruxelles! Ik ben erg trots dat we die blijvende vertrouwensband hebben. O Mensch! is een van de bekendste gedichten van Nietzsche en werd door Mahler op muziek gezet in diens derde symfonie. De cyclus is een voortzetting van mijn onderzoek naar de menselijke passie."

PASSION • 30 & 31/8, 2, 4 & 5/9, 20.00 (2/9: 15.00), €10/20/40/58/69/80