Praat achteraf: Clear tears/Troubled waters

Ik doe het wellicht iets te vaak: achteraf iets schrijven over een voorstelling waarvan ik vooraf ook de maker(s) heb geïnterviewd. Het wordt op die manier nóg onmogelijker om objectief te zijn.

Ik ga ook nog altijd het liefst zonder voorkennis en vooroordelen naar een voorstelling. Al kan het ook geen kwaad, en is het soms zelfs een voorrecht, om een kunstwerk tegemoet te treden met in het achterhoofd een indruk van de bedoelingen en ambities van de kunstenaar. Het kan leiden tot een beter 'begrip', in de twee betekenissen van het woord. 'Begrip' als in 'begrijpen wat er bedoeld wordt', maar ook 'begrip' als in 'kunnen inzien en aanvaarden' dat het kunstwerk uiteindelijk is geworden wat het geworden is.

Mijn gesprek vooraf met de Brusselse choreograaf Thierry Smits over Clear tears/Troubled waters was helder, en achteraf gezien inderdaad een handige handleiding bij de voorstelling. Geen noodzakelijke handleiding, want dans kan altijd los staan van welke theoretische achtergrond dan ook. Toch was het dit keer vooral de combinatie van de voorstelling en het woord vooraf die me kon boeien, terwijl beide apart me misschien koud zouden hebben gelaten.

Thierry Smits was er zich van bewust dat het feit dat de crisis het uitgangspunt van zijn dansvoorstelling was geweest, velen misschien niet zo aantrekkelijk in de oren klonk. Ik persoonlijk huiver van de suggestie dat we nu ook de kunst nog zouden gaan overladen met crisisverhalen. Toch is dat laatste ongeveer wat Smits zelf ook wil zeggen. Kunst kan tonen dat 'de crisis' geen aanleiding of alibi moet zijn om elk positief verhaal de kop in te drukken. Want dat is wat economische tegenspoed in de hand werkt. Zelfs wie er geen slachtoffer van is, merkt hoe hij zich schrap zet tegen mogelijke nefaste maatschappelijke gevolgen zoals egoïsme, protectionisme, onverdraagzaamheid, verrechtsing, criminaliteit, conflicten... Is het nodig om bij voorbaat onder die negatieve gevoelens gebukt te gaan? Moeten die verwijzingen naar de bruine jaren dertig en zwarte jaren tachtig nu echt?
De geschiedenis kan ons lessen leren, maar ons evengoed aan het lijntje houden.

In het eerste deel van zijn voorstelling evoceert Smits de 'negatieve' houding. Ik weet niet of het de bedoeling was, maar ik vond de vormentaal in dat eerste deel ook echt onaangenaam: de amechtige bewegingen, de gezochte muziek in geforceerde maten, het zwart-wit, het streepje neon van het decor en de kostuums. Mede doordat met Steven Brown en Blaine L. Reininger twee leden van Tuxedomoon op het podium stonden, zou je gezworen hebben dat we inderdaad opnieuw gebukt gingen onder de jaren 1980, toen de economische crisis meteen ook het failliet van elk esthetisch genoegen en moreel optimisme met zich mee leek te brengen.

In het tweede deel laat Smits zien wat hij bedoelt met zijn stelling 'dat er een andere keuze mogelijk is.' In dat deel kiest hij voor een intens blauw, voor warme, diverse, soms zelfs swingende muziek die niet langer strijd levert met de bewegingen van de dansers, en voor onbelemmerde dansbewegingen. De voornaamste kritiek die je op Clear tears/Troubled waters kunt geven, is dat ook dit deel niet vernieuwend, anders of gedurfd te noemen is. Smits gebruikt beproefde, 'veilige', optimistische vormen. Misschien is hij te druk bezig geweest met een vorm zoeken voor zijn ideeën, om die vorm ook nog eens echt te kunnen laten verrassen.

Het enige wat nieuw was, waren de dansers zelf. Zo komen we bij de voorafgaande opmerking van Smits die ik het interessantst vond: dat de lichamen van jonge dansers vandaag anders zijn dan de lichamen van vroeger. Zoals de lichamen van sportlui anders zijn dan die van dertig jaar geleden. Dat is intrigerend. Dat een schijnbaar onveranderlijk gegeven als het menselijk lichaam toch op een onaanwijsbare manier onderhevig is aan invloeden die het fundamenteel veranderen. In welke mate zou zo'n verandering zich ook in de geesten van de jonge generaties voordoen? Ik keek naar die jonge gezichten en vroeg me af: zijn de jongeren van de nieuwe generatie onvermijdelijk te zeer doordrongen van de voorbeelden en denkpatronen die wij hun uit het verleden hebben aangedragen, of zijn ze toch op een onaanwijsbare manier anders?

Gezien: de dansvoorstelling Clear tears/Troubled waters van Thierry Smits & Cie Thor, op 15 januari in de Hallen van Schaarbeek.